Backer Dirks PreventiePrijs2026

Na het succes van de PreventiePrijs2024 hebben het Ivoren Kruis en Dental Tribune besloten deze prijs te continueren. Iedereen die zich met creatieve en interessante ideeën inzet voor de preventieve mondzorg kan meedingen naar de prijs die is omgedoopt tot Backer Dirks PreventiePrijs2026. Met die naamswijziging willen de initiatiefnemers hun waardering uitspreken voor de voortrekkersrol die Otto Backer Dirks (1917-2005) heeft gespeeld in de tweede helft van de vorige eeuw. De oudere tandartsen zullen zich hem nog wel herinneren, maar voor de jongeren zal dat waarschijnlijk minder gelden. Daarom hier een korte schets van zijn rol in de tandheelkunde.

Fluoride en cariës

Otto Backer Dirks studeerde tandheelkunde in Utrecht, grotendeels tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na het behalen van zijn diploma werkte hij enkele jaren in een algemene praktijk. Zijn bijzondere interesse ging echter uit naar wetenschappelijk onderzoek. Hij bestudeerde onder meer de rol van bacteriën bij cariës, in samenwerking met J. van Amerongen de latere hoogleraar conserverende tandheelkunde in Utrecht, en de hoogleraar bacteriologie dr. K.C. Winkler. Ook deed hij met behulp van röntgenfotografie (wat toen nieuw was) onderzoek naar het effect van fluoridetandpasta op cariësontwikkeling.

Bekend werd Backer Dirks vooral van het omvangrijke onderzoek naar het effect van drinkwaterfluoridering, dat in 1953 startte in de gemeenten Tiel en Culemborg. Dit befaamde onderzoek staat ook internationaal nog steeds hoog aangeschreven.

Hij onderzocht met zijn team van TNO de invloed van waterfluoridering op het gebit en de eventuele nadelige gevolgen op de algemene gezondheid. Het effect op cariësreductie was hoog. Die reductie lag rond de 65% bij jongeren van 15 jaar die vanaf hun geboorte gefluorideerd drinkwater hadden gebruikt. Het onderzoek leverde ook fundamentele kennis op over het herstellen van laesies en remineralisatie. Mede op basis van dit onderzoek kreeg hij de H. Trendley Dean Memorial Award van de International Association for Dental Research en benoemde de European Organisation for Caries Research hem tot erelid.

In Utrecht maakte Backer Dirks verder carrière en werd hij lector in de bacteriologie van de mondholte en later hoogleraar preventieve tandheelkunde aan de faculteit Tandheelkunde van

de Universiteit Utrecht. Vanuit die functies en als lid van adviescommissies van de Gezondheidsraad en de toenmalige Centrale Raad voor de Volksgezondheid en namens het Ivoren Kruis en de NMT (nu KNMT) heeft hij zich ingespannen voor algehele invoering van drinkwaterfluoridering in Nederland. Dat is echter niet gelukt, omdat politici, beleidsmakers en de algemene opinie begin jaren zeventig drinkwaterfluoridering steeds meer waren gaan zien als ‘gedwongen medicatie’. Algehele invoering kwam er dus niet.

Maar het cariësprobleem had wel veel meer aandacht gekregen door het onderzoek naar waterfluoridering. Dat leidde tot diverse grootschalige voorlichtingsprojecten om gezonde voeding en een betere mondhygiëne te bevorderen. Op initiatief van Otto Backer Dirks werd ook het project ‘Kindertandverzorging’ opgezet om de mondgezondheid van jongs af aan te verbeteren. Hij stimuleerde dat daarbij de samenwerking werd gezocht met de schoolartsendienst en consultatiebureaus voor zuigelingen en peuters.

Breed actief

Op vele gebieden was Backer Dirks actief. Hij wist niet alleen wetenschappelijk geïnteresseerde tandartsen aan zich te binden maar ook wetenschappers op aanverwante terreinen, zoals de biochemie. Onder zijn leiding deden velen promotieonderzoek.

Maar ook maatschappelijk was hij actief. Zo was hij van 1964-1977 voorzitter van het Ivoren Kruis, net zoals zijn vader dat eerder was geweest. Hij professionaliseerde de organisatie en om meer uniformiteit te krijgen in de tandheelkundige voorlichting en opleidingen werd mede op zijn initiatief het Adviescollege Preventie Mond- en Tandziekten opgericht. Het Ivoren Kruis kende hem voor zijn verdiensten de Carl Witthaus-medaille toe en benoemde hem tot erevoorzitter.

Hij maakte ook 22 jaar deel uit van het bestuur van het Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde (NTvT), waarvoor hij in 1993 werd benoemd tot erelid. De NMT benoemde hem eveneens tot

erelid en de Nederlandse Vereniging van Tandartsen (NVT) kende hem de Theodoor Dentzmedaille toe.

Verder spande hij zich enorm – en met succes – in om geld in te zamelen voor nieuwe huisvesting van het Tandheelkundig Museum in het Utrechts Universiteitsmuseum. Op zijn 75e verjaardag ontving hij daarvoor de erepenning van de Universiteit Utrecht.

En tot slot kreeg hij voor al zijn wetenschappelijk en maatschappelijke werk en inspanningen een koninklijke onderscheiding en werd hij benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

Het is duidelijk dat Backer Dirks een enorm grote bijdrage heeft geleverd op het gebied van preventieve mondzorg. Het Ivoren Kruis en Dental Tribune vernoemen de preventieprijs – met toestemming van zijn nazaten – dan ook graag naar hem: Backer Dirks PreventiePrijs! We hopen daarmee vooral dat veel mooie nieuwe initiatieven op het gebied van preventieve mondzorg bekend en gedeeld worden. Het moet toch een eer zijn om een prijs met die naam te winnen!