Steek je hand op tegen gaatjes!

Graag neem ik je mee naar de situatie die ik als beginnend tandarts aantrof bij de opbouw van mijn tandartspraktijk. In het dorp waar ik mij 37 jaar geleden vestigde, was sprake van een grote gelijkgestemde familiale gemeenschap met een snoepcultuur. Het waren vaak grote gezinnen, waar ook de jongste kinderen cariës ontwikkelden. In een poging om het aantal zoetmomenten te beteugelen, zocht ik naar een krachtig en eenvoudig verhaal. Jonge kinderen vertelde ik dat de ‘kiespijnbeestjes’ te vaak zoet eten krijgen. En ouders probeerde ik duidelijk te maken dat er hersteltijd nodig is na elke zuuraanval en dat ze de suikermomenten moesten concentreren in plaats van over de dag uit te smeren.

Het officiële advies is om je te beperken tot maximaal zeven voedingsmomenten per etmaal, maar het getal 7 nodigt nog steeds uit tot te hoge suikerfrequentie, zo merkte ik in mijn praktijk. Daarom introduceerde ik voor de groep met hoog cariësrisico de opgestoken hand met vijf vingers voor vijf eet- of drinkmomenten om de noodzakelijke hersteltijd aan te duiden. Deze ‘reminder’, die iedereen letterlijk met zich meedraagt, bleek een succes.
Vingers zijn een visueel krachtige en handige tool bij de uitleg van het cariësproces in relatie tot de frequentie van suikerinname bij patiënten met een hoog risico. Daarmee kon ik met een makkelijk herkenbaar en terugkomend beeld een korte, krachtige boodschap overbrengen: de gespreide vingers in de opgestoken hand staan voor vijf eet- of drinkmomenten; de ruimte tussen de vingers is de hersteltijd.

Uitwerking
In het algemeen wordt uitgegaan van meer dan zeven zuuraanvallen in de mond alvorens demineralisatie de overhand neemt en het cariësproces voortschrijdt. Echter, de symboliek van het getal 7 staat voor veel en overvloedig. Té veel bij mensen die een verhoogd cariësrisico hebben.
Het getal 5 is een natuurlijk getal dat meer houvast biedt.

Met een opgestoken hand met gespreide vingers delen we de dag aanschouwelijk en overzichtelijk in: drie hoofdmaaltijden: ontbijt (pink), lunch (middelvinger) en diner (duim).

Drie hoofdmaaltijden: groen

Verder is ruimte voor twee keer een tussendoortje (ringvinger en wijsvinger); in de ochtend en in de middag.

Twee tussendoortjes (blauw): één in de ochtend en één in de middag

Op deze wijze geven we herstel (remineralisatie) een kans en bereiken we een nieuw evenwicht, zónder nieuwe gaatjes. Zo krijgen we grip op het cariësproces en wint remineralisatie het van demineralisatie. Ik laat kinderen en ouders zien dat de ruimte tussen de vingers correspondeert met de neutralisatie- en herstelperiode.

Neutralisatie- en herstelperiode tussen de gespreide vingers (rood)

Lunch

Hersteltijd na de lunch

Dit verhaal met vingers en handen is ingebed in een individuele cariëspreventieaanpak van voorlichting en motivatie met betrekking tot plaquebeheersing, fluoridegebruik, voedselkeuze en de frequentie van eet- en drinkmomenten.

Mijn doel was om het aantal eet- en drinkmomenten, grazing en snoepen drastisch terug te brengen en cariës te verminderen. De ‘herkenbare hand’ was een tool om de aandacht vast te houden. Door de jaren heen waren er individuele successen. Opvallend genoeg bij kinderen die al extra zorg nodig hadden, zoals vanwege het syndroom van Prader-Willi, waarbij de ouders/verzorgers sterk gemotiveerd waren en de discipline konden opbrengen hier aandacht aan te besteden.
Tot mijn spijt bleek het binnen gezinnen in de praktijk vaak lastig om het tij te keren en gewoonten te doorbreken. Gelukkig bleken de oudere kinderen meer gemotiveerd zodra zij uitvlogen en zelf een gezin gingen stichten. Hopelijk heeft de terugkerende uitleg met de vijf vingers bijgedragen aan de (h)erkenning en een zaadje geplant dat wortel heeft geschoten.

Ik zou zeggen: Steek je hand op tegen gaatjes! En krijg preventie in de vingers.