Herken ouderenmishandeling en kom in actie

Van der Bas, die ook voorzitter is van de wetenschappelijke beroepsvereniging Vereniging Vertrouwensartsen Kindermishandeling en huiselijk geweld (VVAK), is een van de sprekers op het congres Te oud? Wanneer je niet meer stevig staat, dat de Vereniging Medisch Tandheelkundige Interactie (VMTI) op 4 oktober gaat houden in Apeldoorn.

 

Ouderenmishandeling valt in Nederland onder de definitie van huiselijk geweld. Het gaat over mishandeling van ouderen van 65 jaar en ouder, maar die leeftijd is geen strakke waterscheiding. Het gaat altijd om geweld tegen mensen die in een afhankelijkheidsrelatie zitten. Dus oplichters aan de deur vallen daar niet onder, aldus Van der Bas. Veilig Thuis onderscheidt vijf vormen van geweld: fysieke, psychische en financiële mishandeling, ontspoorde mantelzorg en seksueel geweld.

Fysieke mishandeling en seksueel geweld lijken duidelijk, bij psychische mishandeling gaat het bijvoorbeeld om schelden, schreeuwen en over drank- en middelenmisbruik.

Bij financiële mishandeling gaat het vaak om bewindvoerders en familieleden die misbruik maken van de bankpas van de oudere. Familie probeert ook regelmatig testamentwijzigingen te laten uitvoeren ten bate van zichzelf. Bij ontspoorde mantelzorg gaat het meestal om overbelaste mantelzorgers die het water tot aan de lippen staat. Dat kan er bijvoorbeeld toe leiden dat ze – voor hen onwenselijke – zorg buiten de deur houden of tot medische verwaarlozing rond medicijngebruik en het blokkeren van noodzakelijk bezoek aan artsen of andere zorgverleners. “Overbelaste mantelzorg leidt vaker tot onmacht en frustratie waaruit de (fysieke) mishandeling plaatsvindt”, aldus Van der Bas.

Het geweld komt dus voor in allerlei vormen en ontstaat vanuit diverse motieven en intenties. Wat ook regelmatig voorkomt, is dat door dementie bij een van de partners gewelddadige situaties ontstaan die er voorheen niet waren.

 

In 1,8% van de meldingen bij Veilig Thuis betreft het daadwerkelijke ouderenmishandeling, in 1% gaat het om een adviesgesprek van Veilig Thuis met een zorgmedewerker die over een patiënt contact heeft opgenomen. In absolute cijfers zijn dat 146.000 adviezen en meldingen per jaar bij alle instanties van Veilig Thuis. Van der Bas: “We vermoeden wel dat dit het topje van de ijsberg is en dat veel niet wordt gemeld of niet wordt gezien. Het komt ook vaak voor dat een zorgverlener handelingsverlegen is en niet weet wat te doen met zo’n situatie. Het gaat toch om twee volwassenen die dat zelf moeten kunnen oplossen, is dan de redenering. En iemand kiest er toch zelf voor om in een gewelddadige relatie of situatie te blijven? Ouderen worden in dit soort gevallen dus vaak aan hun lot overgelaten.”

 

Wat zou de rol van een tandarts of mondhygiënist bij ouderenmishandeling moeten zijn?

Van der Bas: “Het is belangrijk dat herkend wordt dat oudere mensen in een afhankelijkheidsrelatie zitten, kwetsbaar zijn en dat ze misschien verwaarloosd worden of slachtoffer zijn van mishandeling. Dat kan dus bijvoorbeeld komen door een overbelaste mantelzorger. Het is dus goed om even te checken of het goed gaat met een mantelzorger die met de patiënt meekomt. Je kunt gewoon vragen of iemand het redt en kijken welke indruk iemand maakt. Als iemand uitgeblust lijkt, kan dat een signaal zijn dat het niet goed gaat. De maatschappij verwacht steeds meer dat volwassen kinderen voor hun ouders blijven zorgen, terwijl ze vaak zelf ook nog werken en thuis een gezin hebben. Dat kan wel eens te veel worden.

Tandartsen en mondhygiënisten kunnen ook veranderingen in de gebitssituatie constateren. Zeker omdat ze vaak een langdurige behandelrelatie hebben met hun patiënten. Bij blauwe plekken in het gelaat, tanden uit de mond of bij trauma’s kun je navragen of dat door een ongeluk of door geweld is gekomen. De belangrijkste twee dingen zijn dus de check of het thuis allemaal wel goed gaat en of er geen sprake is van medische verwaarlozing. Het gaat erom dat tandartsen en mondhygiënisten zich er bewust van worden dat ouderenmishandeling bestaat. Wie zich dat realiseert, signaleert het ook eerder, om het cruijffiaans uit te drukken.”

 

En wat te doen bij vermoeden van mishandeling?

“Ik adviseer om een vermoeden eerst intern te bespreken met een collega. Als het vermoeden blijft bestaan, kun je als stap 2 advies vragen bij een vertrouwensarts of een specialist ouderenmishandeling bij Veilig Thuis. Met zo iemand kun je praten over de signalen of je onderbuikgevoel. Zijn de signalen feitelijk te maken, lukt het om zelf met de mensen in gesprek te gaan of zorg te organiseren? Of is de situatie zo ernstig dat er een melding gemaakt moet worden? Dat soort vragen komen tijdens een adviesgesprek aan de orde. Wat mij betreft is een onderbuikgevoel voldoende aanleiding om te bellen en te sparren met mensen die er expertise in hebben. Soms is het dan ook voldoende om gerustgesteld te worden. Bij een adviesgesprek hoeft men de naam van de patiënt niet te noemen.”

 

Wat is uw belangrijkste boodschap op het congres?

“Besef dat ouderenmishandeling bestaat en probeer het te herkennen. Dan kunnen we er iets tegen doen en in sommige gevallen ervoor zorgen dat het niet verder uit de hand loopt.”

 

Er zijn 26 (regionale) instellingen van Veilig Thuis. Wie het landelijke nummer 0800-2000 belt komt terecht bij de instelling in de eigen regio.

In de Artsen Podcast van de KNMG Hoe herken je ouderenmishandeling? (afl. 24) wordt uitgebreid op dit onderwerp ingegaan en wordt de brede maatschappelijke context geschetst waardoor dit soort problemen kunnen ontstaan. Deze podcast is onder meer te beluisteren via Spotify.