Hoogleraar patiëntwetenschappen wil meer aandacht voor toegankelijkheid en diversiteit

De leerstoel is ingesteld om onderzoek te doen naar de ervaringen van patiënten met beleid en organisatie van de zorg vanuit hun perspectief. Van de Bovenkamp promoveerde aan de Erasmus Universiteit op onderzoek naar de rol van patiënten en familie in de zorg. In haar onderzoekscarrière richtte ze zich op de rol van patiënten op verschillende besluitvormingsniveaus en in verschillende sectoren.

Organisatie zorg
In een telefonisch interview met Dental Tribune licht Van de Bovenkamp toe wat het patiëntenperspectief in dit kader inhoudt. Het gaat volgens haar niet alleen om de rol die de patiënt in de spreek- of behandelkamer heeft, maar ook om de wijze waarop die betrokken is bij het organisatiebeleid en bij het overheidsbeleid, bijvoorbeeld in patiënt- en cliëntenraden. De manier waarop het zorgstelsel is georganiseerd is van invloed op die rol en de mogelijkheden die zorgverleners hebben om patiëntgericht te kunnen werken. Van de Bovenkamp doet veel onderzoek naar de ervaringsverhalen van patiënten. Hoe ervaren ze de zorg, waar lopen ze tegenaan en wat heeft dat te maken met de inrichting van het zorgbeleid? Een voorbeeld is de nadruk die gelegd wordt op eigen regie, wat de mogelijkheid biedt om patiënten en cliënten meer invloed te geven op hun zorg.

De regierol in de zorg is volgens Van de Bovenkamp vaak complex. Vanuit patiëntenperspectief lijkt het misschien logisch dat de patiënt bepaalt, maar de regie zit voor haar vooral in de relatie tussen zorgverlener en patiënt. “Idealiter vindt er goede afstemming plaats waarin beide perspectieven ruimte krijgen. Daar moet je samen zien uit te komen.” Wat doe je als zorgverlener als mensen keuzes maken die voor hun gezondheid eigenlijk niet goed zijn? Het medische is niet altijd het belangrijkste, kwaliteit van leven speelt ook een rol voor patiënten. Op welke manier dat in de mondzorg precies speelt weet ik niet, maar ook daar zal het voorkomen dat perspectieven botsen.” Wat moet er bijvoorbeeld gebeuren als een patiënt geen tandpasta met fluoride wil gebruiken, terwijl de tandarts of mondhygiënist dat wel van belang vindt? “Het is dan belangrijk om in gesprek te gaan. Bespreek of er alternatieven zijn en wat de consequenties zijn.”

Maar het patiëntenperspectief betekent meer dan een goede communicatie tussen zorgverlener en patiënt, zo geeft Van de Bovenkamp aan: “Het is ook belangrijk om te kijken naar de invloed van organisatiebeleid en overheidsbeleid op de zorgrelatie, die vindt niet plaats in een vacuüm. De belemmeringen, regels en structuren in het zorgsysteem werken in op de zorgrelatie en kunnen beperkend zijn. Het gaat ook om verbetering van de organisatie van de zorg en de randvoorwaarden. Het is dus te gemakkelijk om allerlei problemen bij zorgprofessionals neer te leggen en te verwachten dat ze dan wel worden opgelost.”

Minder mondig
Wat betekent haar visie op patiëntperspectief voor het werk van tandarts en mondhygiënist? Van de Bovenkamp benadrukt dat ze op dit terrein – tot nu toe – geen specifiek onderzoek heeft gedaan en zich niet speciaal heeft verdiept in de mondzorg. “In onze onderzoeken besteden we veel aandacht aan diversiteit en aan minder mondige patiënten. Die diversiteit speelt natuurlijk ook een rol in de mondzorg. Hoe krijg je iedereen een praktijk binnen? Je wilt juist ook de mensen helpen die mondzorg het hardst nodig hebben. Ik denk dat het belangrijk is dat daar aandacht voor is. En hoe communiceer je met mensen die minder talig zijn of het Nederlands niet goed beheersen? Welke kanalen kies je? Diversiteit en hoe de toegankelijkheid van zorg zich daartoe verhoudt zijn belangrijke aandachtspunten.” Meer aandacht voor die diversiteit en het betrekken van patiënten met hun ervaringsverhalen leiden volgens haar tot kwaliteitsverbetering in de mondzorg. Ze denkt dat daarmee nog winst te behalen valt.

Nieuwe inzichten
Leidt het betrekken van patiënten bij kwaliteitsverbetering tot nieuwe inzichten voor praktijken die zich bezighouden met alledaagse zorg? Van de Bovenkamp licht met een voorbeeld toe dat dit zeker mogelijk is. Bij het betrekken van patiënten om de kwaliteit van ziekenhuiszorg op een afdeling te verbeteren bleek bijvoorbeeld dat patiënten het niet erg vinden om te moeten wachten op een zorgverlener, maar dat ze wel graag willen weten hoe lang het duurt. Het betrokken ziekenhuis koos voor een beeldscherm met daarop de wachttijden, waarop tegelijkertijd ook allerlei andere informatie kon worden gegeven. Deze oplossing was echter niet samen bedacht met patiënten. Die vonden het beeldscherm niet ideaal, want nu moesten ze de hele tijd het scherm in de gaten houden om te zien hoe lang ze nog moesten wachten. En mensen die niet zo snel konden lezen, raakten overweldigd door alle informatie. “Dat is een vrij klein praktisch voorbeeld, maar kan voor patiënten echt bepalen hoe ze in de wachtkamer zitten. Als je als zorgverlener of organisatie alleen kijkt vanuit je eigen perspectief en je houdt geen rekening met andere perspectieven, gaat het niet altijd goed. Dingen die voor jou heel normaal zijn, zijn dat voor patiënten misschien niet.”

Is het denkbaar dat ze in haar leerstoel meer aandacht gaat besteden aan het patiëntenperspectief in de mondzorg? Van de Bovenkamp geeft aan dat ze daarvoor nu geen concrete plannen heeft, maar dat ze openstaat voor goede ideeën voor kwalitatief onderzoek waarin ervaringsverhalen van patiënten een rol spelen en er aandacht is voor beleid en organisatie van de zorg.

Labels: