Ook e-sigaretten lijken schadelijk voor de mondgezondheid

Een van de slachtoffers van roken was de vader van de Chinese apotheker Hon Lik, die daarom een alternatief ontwikkelde dat minder schadelijk zou zijn: de elektronische sigaret (e-sigaret, ook wel bekend als vaporizer). E-sigaretten zijn elektronische apparaten op batterijen waarbij een element een vloeistof verwarmt. Hierdoor wordt een aerosol geproduceerd die de gebruiker via de mond en longen inhaleert, van waaruit het in de bloedbaan wordt opgenomen. De belangrijkste ingrediënten van de vloeistof zijn nicotine, propyleenglycol en glycerol. Oorspronkelijk bevatte de vloeistof ook smaakstoffen, zoals vanille, aardbei of mint. Sinds 1 januari 2023 geldt in Nederland echter een verbod op het toevoegen van smaken, alleen de smaak 'tabak' is nog toegestaan.

In eerste instantie werden e-sigaretten op de markt gebracht als een gezonder, veiliger en sociaal aanvaardbaar alternatief voor het roken van sigaretten. Deze claim was onder andere gebaseerd op het feit dat zij geen teer bevatten, dat wel aanwezig is in tabaksrook. Bij sommige mensen bleek het gebruik van e-sigaretten te helpen om te stoppen met roken. Volwassenen die e-sigaretten gebruikten, bleken minder vaak terug te vallen op het roken van gewone sigaretten.

Naast deze ‘klassieke’ e-sigaret met een nicotine-bevattende vloeistof heeft de tabaksindustrie ook een nieuwe vorm ontwikkeld: de zogenaamde heated tobacco products. Hierbij wordt wel tabak verbrand, maar bij een temperatuur van minder dan 350°C in plaats van de 600°C in een gewone sigaret. Daarbij wordt een tabaksmengsel rechtstreeks verwarmd of wordt hete lucht langs een tabaksmengsel geblazen, waardoor actieve stoffen verdampen zonder direct contact met een verwarmd oppervlak. Volgens producenten zouden hierbij minder schadelijke stoffen vrijkomen dan bij het gewoon roken van tabak.

Niet zo onschuldig

E-sigaretten en andere vaping-producten bleken aantrekkelijk voor een heel andere bevolkingsgroep dan degenen voor wie Hon Lik de e-sigaret oorspronkelijk ontwikkelde. De gemakkelijke verkrijgbaarheid en de toegevoegde smaakstoffen maakten ze bijzonder aantrekkelijk voor jongeren. In 2023 gebruikte in Nederland 10,2% van de 12- tot 14-jarigen een e-sigaret en van de 15- tot 17-jarigen zelfs 23,3%.

Ook bleek ondertussen dat het aerosol niet zo onschuldig was als oorspronkelijk werd aangenomen. In 2016 ontdekte het Amerikaanse ministerie van Volksgezondheid dat bij het verwarmen van de vloeistof ook toxische stoffen als formaldehyde, acetaldehyde, nitrosamine en benzeen vrijkomen.

Parodontale status

De mondholte is het eerste lichaamsdeel dat in contact komt met geïnhaleerde aerosolen. Het propyleenglycol in aerosolen wordt afgebroken tot azijnzuur en melkzuur, die het tandglazuur en de mucosa kunnen beschadigen. Ook kan propyleenglycol watermoleculen adsorberen, wat een drogemondgevoel veroorzaakt en indirect de mondgezondheid kan beïnvloeden. Hoesten, irritatie van mond- en keelholte en keelpijn worden vaker gerapporteerd, evenals een hogere incidentie van Candida albicans.

In verschillende studies is de parodontale status van gebruikers van e-sigaretten vergeleken met de status van conventionele rokers en die van mensen die nooit hebben gerookt. Hoewel de resultaten niet helemaal eenduidig zijn, suggereren de meeste studies dat de kans op gingivitis en parodontitis bij gebruik van e-sigaretten hoger is dan bij niet-rokers, en lager dan bij roken van gewone sigaretten.

In een laboratoriumonderzoek waarbij tandheelkundige implantaten werden blootgesteld aan conventionele sigarettenrook of aan damp van e-sigaretten bleken beide de aanhechting en groei van osteoblasten negatief te beïnvloeden. Dit suggereert dat ’vapen’ kan bijdragen aan het ontstaan van complicaties na plaatsing van implantaten.

Cariësrisico

Adolescenten die e-sigaretten roken hebben veel vaker een gebarsten of gebroken tand dan degenen die nooit hebben gerookt. Stoffen als propyleenglycol geven de vloeistof in de e-sigaret een hoge viscositeit. Als gevolg daarvan zullen deze stoffen zich hechten aan blootgestelde intraorale oppervlakken, zoals gebitselementen. Dit kan vervolgens de aanhechting van bacteriën bevorderen, wat leidt tot een verhoogd risico op cariës. In een onderzoek werd dan ook aangetoond dat de aerosolen van een e-sigaret de hechting van Streptococcus mutans aan het tandglazuur en bio-filmvorming bevorderden. Bovendien vertoonde glazuur dat was blootgesteld aan aerosolen met een smaakje een verminderde hardheid, vergeleken met glazuur dat was blootgesteld aan niet-gearomatiseerde aerosolen.

Kankerrisico

De temperatuur van de aerosolen die ontstaan varieert tussen 130 en 350°C, afhankelijk van het type apparaat. Naast een direct schadelijk effect van een aerosol met dergelijke temperatuur, kunnen de hoge temperaturen ook leiden tot het vrijkomen van mogelijk carcinogene stoffen. Zo kan aldehyde vrijkomen, wat oxidatieve stress veroorzaakt. De WHO heeft vastgesteld dat propyleenglycol na verhitting potentieel carcinogeen is. In speeksel van gebruikers van e-sigaretten werden inderdaad kankerverwekkende stoffen als thiocyanaat aangetoond, en volgens sommige onderzoekers zouden gebruikers van e-sigaretten dan ook een verhoogd risico op plaveiselcelcarninomen hebben.

Andere schade

In 2024 werd in Amerikaans onderzoek aangetoond dat het roken van e-sigaretten kan leiden tot blootstelling aan zware metalen zoals lood en cadmium, die vrijkomen uit de gloeidraad die ervoor zorgt dat de vloeistof in de e-sigaret verdampt. Bij jongeren die ‘vapen’ was het gehalte aan deze zware metalen in de urine verhoogd. Dit toont aan dat de zware metalen in de lichaamscirculatie terecht zijn gekomen, en daardoor ook schade kunnen veroorzaken aan organen als longen, hersenen, hart en bloedvaten. Bij pasgeboren muizen die de eerste tien dagen van hun leven werden blootgesteld aan aerosolen was sprake van een kleine afname in de groei van de longen.

In de wetenschappelijke literatuur zijn verder verschillende casussen beschreven van trauma ten gevolge van oververhitting of explosie van een e-sigaret. Als de e-sigaret zich op dat moment in de buurt van de mondholte bevond, kon dit resulteren in periorale brandwonden en gebitstrauma zoals afgebroken gebitselementen, avulsies en/of luxaties.

Moeilijk vergelijken

Het vergelijken van de effecten van ‘vapen’ op de mondgezondheid met het roken van gewone sigaretten is lastig, omdat sommige gebruikers van e-sigaretten ex-rokers zijn. Een deel van de effecten moet wellicht aan de eerder geconsumeerde sigaretten worden toegeschreven. Ook zijn er aanzienlijke verschillen in de samenstelling van de vloeistof in e-sigaretten. Zo kent het Verenigd Koninkrijk een maximum van 20 mg/ml nicotine voor deze vloeistof, maar ontbreekt een dergelijke limiet in veel andere landen, waardoor vloeistof met veel hogere concentraties nicotine verkrijgbaar is.

Afgeraden

Hoewel veel studies suggereren dat ‘vapen’ minder schadelijk voor de mondgezondheid is dan het roken van gewone sigaretten, wordt het gebruik van e-sigaretten door de American Dental Association (ADA) en FDI World Dental Federation niet aanbevolen als alternatief voor conventionele tabak. Deze belangrijke beroepsorganisaties van tandartsen concluderen dat niet aangetoond is dat e-sigaretten veilig zijn, en dat zij jongeren aanzetten tot gebruik. De mogelijke positieve winst die behaald zou kunnen worden door bij te dragen aan het stoppen met roken van gewone sigaretten wordt volledig tenietgedaan door de sterke toename van het gebruik onder jongeren die eerder niet rookten.