"Het wordt tijd dat preventie op waarde wordt geschat"

Tessa Vogelaar

ma. 12 februari 2018

Deel

Bewaar

De opleiding Mondzorgkunde aan de Hogeschool Utrecht (HU) begon als een tweejarige opleiding in een noodopvang en groeide in 50 jaar uit tot een volwaardige bacheloropleiding. Ter ere van het jubileum vond op 25 januari 2018 een symposium plaats en verzorgde Katarina Jerković-Cosić, lector Innovaties in de Preventieve zorg aan de HU, een openbare les. Om preventieve interventies echt te laten slagen, moet er meer aandacht komen voor interprofessionele samenwerking, benadrukt zij in gesprek met Dental Tribune. “Het kan niet zo zijn dat het advies van de mondhygiënist, diëtist en diabetesverpleegkundige onderling afwijkt.”

Wat weet u van de start van de opleiding Mondzorgkunde in Utrecht?
Het begon als een heel kleinschalige opleiding met slechts vijf studenten. Van mijn collega’s heb ik gehoord dat Mondzorgkunde in een tijdelijke huisvesting, een soort barakken, naast de faculteit tandheelkunde was gevestigd. Het was in die tijd echt een opleiding voor dames. Veel van de studenten van de eerste lichting waren meisjes die vwo hadden gedaan, maar geen tandheelkunde gingen studeren. In die tijd was dat waarschijnlijk niet zo gangbaar.

Hoe is de opleiding door de jaren heen veranderd?
Het begon als een tweejarige opleiding. Dat werd vervolgens drie jaar en weer later vier jaar. Het vak van mondhygiënist heeft zich steeds verder uitgebreid en daarmee de opleiding ook. De opleiding Mondzorgkunde begon vanuit de behoefte van de tandarts aan een hulpkracht die zich bezighield met de mondgezondheid van kinderen. De tweejarige opleiding was daarom vooral gericht op de zorg voor kinderen en preventie. In de driejarige opleiding kwam daar onder meer zorg voor ouderen, mondzorg in het ziekenhuis en orthodontie bij, evenals meer praktijkwerk in de vorm van veel verschillende stages. Met de overgang naar de vierjarige opleiding is een stuk wetenschappelijke scholing toegevoegd, waarmee het een volwaardige bacheloropleiding is geworden.

Wat kenmerkt een goede mondzorgkunde-opleiding?
Ik zie mondhygiënisten in de eerste plaats als zorgprofessionals met een specialisme in preventie. Een goede mondhygiënist heeft een brede blik op gezondheid. Iemand die niet alleen kijkt naar de mond, maar naar alle interne en externe factoren in gedrag en leefstijl die meespelen. Het goed kunnen werken in de mond is de basis van het beroep, dat zit vanaf het begin al in de opleiding. Een goede opleiding zorgt echter ook voor genoeg kennis en vaardigheden in algemene gezondheid, communicatie en gedragsverandering. Om volgens de laatste wetenschappelijke inzichten te kunnen werken, moet evidence based practice en klinisch redeneren eveneens onderdeel uitmaken van de opleiding. Vijftig jaar geleden wisten we slechts een fractie van wat we nu weten. Alleen als je goed op de hoogte bent van wat er allemaal speelt en wat mogelijk is, kun je de beste zorg bieden aan je patiënt.

Wat zou nog beter kunnen in de opleiding?
Uit onderzoek weten we dat gezondheidsvaardigheden, oftewel het hebben van kennis en skills om te handelen in het belang van je eigen gezondheid, een van de meest bepalende factoren zijn voor gedragsverandering bij patiënten. In de opleiding wordt dit nu alleen zijdelings meegegeven in lessen over communicatie. Dat mag van mij uitgebreider.
Interprofessionele samenwerking is de laatste jaren al heel goed opgepakt, maar daarvoor mag nog meer aandacht komen. Daarbij gaat het niet alleen om de samenwerking met de tandarts binnen het vakgebied mondzorg, maar bijvoorbeeld ook om de diabetesverpleegkundige, huisarts, diëtist en logopedist. In de praktijk zijn er al mondhygiënisten die dit heel goed doen, dat zijn de voorlopers.

Waarom is interprofessionele samenwerking zo belangrijk?
De mond is verbonden met de rest van het lichaam en daardoor is mondgezondheid niet los te zien van algemene gezondheid. Chronische ziekten kunnen een uitwerking hebben op de mond en omgekeerd hebben ziekten in de mond een uitwerking op de rest van het lichaam. Om die reden moet een mondhygiënist altijd handelen in samenspraak met andere professionals. Als een patiënt bijvoorbeeld een ongezonde leefstijl heeft op het gebied van voeding, kan het niet zo zijn dat het advies van de diëtist, mondhygiënist en diabetesverpleegkundige onderling afwijkt. Daarover moet van tevoren worden overlegd.

Heeft u de indruk dat er duidelijke verschillen zijn in competenties tussen mondhygiënisten die een opleiding van twee, drie of vier jaar hebben gehad?
Ja en nee. Ja, omdat in de loop der tijd ook andere competenties van de mondhygiënist gevraagd werden, zoals reflecteren en onderzoeken. Dat is echter niet anders dan bij andere zorgprofessionals. Een fysiotherapeut van dertig jaar geleden kan ook niet vergeleken worden met een fysiotherapeut van nu, mits deze zich goed heeft bij- en nageschoold. Hetzelfde geldt voor mondhygiënisten. Anderzijds zijn er geen verschillen in competenties, omdat de uitgangspunten van het beroep mondhygiënist niet gewijzigd zijn in de loop der jaren. De mondhygiënist is altijd al een preventiespecialist geweest en is dat nog steeds.

U sprak in uw openbare les over kansen voor innovaties in de preventieve zorg. Waarom is preventie in de (mond)zorg zo lastig te realiseren?
Het blijkt lastig om aan te tonen wanneer preventie effectief is, vooral op lange termijn. Bij vaccinatie bijvoorbeeld is het een stuk gemakkelijker: een deel krijgt een prik en een deel niet, vervolgens is gemakkelijk na te gaan wie ziek wordt en wie niet. Bij preventie rond gedragsverandering en leefstijl spelen veel andere factoren een rol. Daarbij moet je denken aan iemands fysieke en sociale omgeving en interne factoren als zelfbeeld en motivatie. Een groot deel van de huidige bevolking heeft een heel ongezonde leefstijl. Er wordt ongezond gegeten en te weinig bewogen. Dat zijn belangrijke, maar moeilijk te veranderen factoren die direct invloed hebben op de mondgezondheid.

Waar liggen onbenutte kansen voor preventieve mondzorg?
Het is van belang mensen daadwerkelijk te bereiken met een interventie. Een voorbeeld daarvan is ons project Gezonde Peutermonden, waarbij mondzorgcoaches worden ingezet op consultatiebureaus om de mondgezondheid bij peuters te verbeteren. Voor ouders die niet vaak bij de tandarts komen, is dit heel laagdrempelig: ze komen toch voor een vaccinatie naar het consultatiebureau. Als er van jongs af aan goede mondzorgbegeleiding is, behaal je daarmee een enorme winst.
Het tweede punt is inzetten op gezondheidsvaardigheden van patiënten. Er is altijd een kloof tussen motivatie en daadwerkelijk gedrag. De mondhygiënist dient met de patiënt in gesprek te gaan om uit te zoeken waar het misgaat. Daarvoor is overigens een heel andere praktijkvoering nodig. Nu is de beloning nog te veel gebaseerd op curatief handelen en te weinig op preventie.
Tot slot kan betere interprofessionele samenwerking zorgen voor goede geïntegreerde adviezen. Met name voor chronisch zieken is dit belangrijk. Als iemand niet alleen van de mondhygiënist te horen krijgt dat hij moet stoppen met roken, maar ook van de huisarts én van de diabetesverpleegkundige, is dat een stuk effectiever dan wanneer slechts één zorgprofessional dit adviseert.

Dit is een verkorte weergave van het interview met Katarina Jerković-Ćosić in de februari-editie van Dental Tribune.

Labels: