Orofaciale fysiotherapie: een groeiend vakgebied

Wat is orofaciale fysiotherapie?

Orofaciale fysiotherapie, ook wel kaakfysiotherapie of kaakkinesitherapie genoemd, is een specialisatie binnen de fysiotherapie die zich richt op het behandelen van klachten in het gezicht, de kaak en de nek. Deze klachten kunnen variëren van kaakpijn en hoofdpijn tot problemen met kauwen en slikken. Orofaciaal fysiotherapeuten hebben een gespecialiseerde opleiding gevolgd en maken gebruik van diverse technieken, zoals manuele therapie, dry needling, oefentherapie en stressmanagement om de klachten van patiënten te verlichten.

 

Meestvoorkomende symptomen bij orofaciale klachten

Orofaciale klachten kunnen een breed scala aan symptomen omvatten die het dagelijks leven van patiënten aanzienlijk kunnen beïnvloeden. Het herkennen van deze symptomen is essentieel voor tandartsen en mondhygiënisten, zodat zij patiënten kunnen doorverwijzen naar een orofaciaal fysiotherapeut wanneer dat nodig is. Dit zijn enkele van de meestvoorkomende symptomen:

• kaakpijn: pijn in de kaak kan wijzen op temporomandibulaire disfunctie (TMD) of andere kaakgerelateerde problemen. Dit kan variëren van milde ongemakken tot intense pijn die dagelijkse activiteiten belemmert;
• tandpijn: tandpijn zonder dentale oorzaak kan worden ervaren als gerefereerde pijn vanuit de kaakspieren. Patiënten zijn vaak overtuigd dat er iets mis is met hun tand, terwijl de oorzaak elders ligt;
• oorpijn: stekende pijn in de oren of een drukkend gevoel kan zijn oorsprong vinden in kaakproblemen. Ook moeite met klaren en spanning op de buis van Eustachius kunnen gerelateerd zijn aan TMD;
• hoofdpijn: hoofdpijn, met name spanningshoofdpijn en migraine, kan gerelateerd zijn aan problemen met de kaakspieren en gewrichten. Vooral temporale hoofdpijn en hoofdpijn boven de wenkbrauwen kunnen gelinkt worden aan TMD;
• sinusklachten: na het uitsluiten van een sinusitis kan gedacht worden aan maxillaire musculaire uitstraling als oorzaak van sinusklachten;
• klikkende of blokkerende kaak: een klikkend of knappend geluid in de kaak kan wijzen op een verplaatsing van de meniscus in het kaakgewricht. Dit vereist therapie als het gepaard gaat met pijn of bruxisme;
• beperkte mondopening: moeite met het volledig openen van de mond kan wijzen op spierspanning, ontsteking of structurele problemen in de kaak. Dit kan eten, praten en andere dagelijkse activiteiten bemoeilijken;
• pijn bij kauwen of praten: pijn tijdens het kauwen of praten kan veroorzaakt worden door spierspanning of ontstekingen in de kaak, wat aanzienlijk ongemak veroorzaakt.

 

Meestvoorkomende pathologieën

De meestvoorkomende pathologieën zijn:

• ADD (anterieure discusdislocatie) met en zonder reductie;
• myogene kaakpijnen met diverse uitstralingszones;
• postoperatieve revalidatie na bijvoorbeeld een bimaxillaire osteotomie of tumorresectie;
• bruxisme;
• posttraumatische revalidatie;
• BPPV (benigne paroxismale positionele vertigo);
• tinnitus.

 

Neuromusculaire aspecten van gerefereerde tandpijn en de rol van triggerpunten

Triggerpunten in de masseterspier, bekend als myofasciale triggerpunten, veroorzaken vaak gerefereerde pijn in andere delen van het lichaam, zoals de tanden. Hoewel de exacte etiologie van deze triggerpunten onduidelijk is, spelen factoren zoals musculaire overbelasting, psychologische stress, direct trauma en een verstoorde biochemische balans een rol. Overbelasting door activiteiten zoals bruxisme kan leiden tot lokale ischemie en een verhoogde afgifte van neurotransmitters zoals acetylcholine, wat resulteert in aanhoudende spiercontracties en de vorming van triggerpunten.

 

Gerefereerde tandpijn ontstaat wanneer pijn vanuit een triggerpunt in de masseterspier via de trigeminuszenuw (nervus trigeminus), specifiek de mandibulaire tak (nervus mandibularis), wordt doorgegeven. Dit kan door de hersenen worden geïnterpreteerd als pijn afkomstig van de tanden, een voorbeeld van somatisch gerefereerde pijn. Het fenomeen van gerefereerde spierpijn wordt verklaard door de convergentie van zenuwvezels in het dorsale hoorngebied van het ruggenmerg, wat leidt tot een misinterpretatie van pijnstimuli.

 

Triggerpunten in de m. temporalis kunnen eveneens pijn refereren naar gebieden zoals het voorhoofd, de periorbitale regio, de maxillaire tanden en zelfs de auriculaire regio. Deze diversiteit benadrukt de noodzaak van een multidisciplinaire aanpak bij de diagnose en behandeling, waarbij zowel dentale pathologieën als neuromusculaire aandoeningen worden overwogen.

Triggerpunten in de m. temporalis

 

Bij tandpijn gerelateerd aan spierproblemen zijn een grondige anamnese en klinisch onderzoek essentieel, met aandacht voor bruxisme, musculaire hypertoniciteit en triggerpunten. Behandelingsopties variëren van occlusale therapieën en fysiotherapie tot farmacologische interventies zoals spierrelaxantia en ontstekingsremmers. Verwijzing naar een fysiotherapeut kan cruciaal zijn wanneer tandpijn aanwezig is zonder duidelijke dentale oorzaak.

 

Vijf essentiële tips voor kaakpatiënten

Kaakklachten variëren van lichte ongemakken tot ernstige aandoeningen die de levenskwaliteit beïnvloeden. Als tandarts speel je een cruciale rol in zowel de diagnose als het management van deze klachten. Hier zijn vijf essentiële tips die je aan je kaakpatiënten kunt meegeven:

1. bewustwording en ontspanning van de kaakspieren: adviseer patiënten om regelmatig te controleren of hun kaakspieren ontspannen zijn en onbewuste gewoonten zoals tandenknarsen te vermijden. Ontspanning kan worden bevorderd door de tong tegen het verhemelte te plaatsen, tanden gescheiden te houden en de kaak ontspannen te houden met gesloten lippen en neusademhaling;
2. zachte voeding integreren: aanbevelen om tijdelijk zachte voedingsmiddelen te eten kan de kaak ontlasten en symptomen verminderen, vooral tijdens acute klachten. Op de lange termijn is het echter belangrijk dat patiënten ook hard voedsel kauwen om de kaakfunctie en belastbaarheid te onderhouden;
3. warmte- en koudetherapie: het afwisselend toepassen van warmte en kou kan pijn en ontsteking verminderen. Koudetherapie is nuttig in de acute fase, terwijl warmte helpt om spieren te ontspannen en de doorbloeding te verbeteren. Warmte kan gedurende 5-10 minuten worden aangebracht en kou in fasen van 3 x 10 minuten;
4. kaakoefeningen en -rekoefeningen: specifieke oefeningen gericht op het versterken en stretchen van de kaakspieren kunnen symptomen beheersen en de functionaliteit van het kaakgewricht verbeteren. Pas de oefeningen aan op de individuele behoeften en vermijd stretchoefeningen bij vermoede discusdislocatie in de acute fase;
5. stressmanagement: stress verhoogt vaak onbewuste klem- en knarsgewoonten. Het ondersteunen van patiënten bij het vinden van effectieve stressmanagementtechnieken, zoals mindfulness, ademhalingsoefeningen of yoga, kan een positieve impact hebben op hun kaakgezondheid.

 

Hoe werk ik in de praktijk?

In de praktijk combineren we hands-on behandeling met een online traject. Tijdens de praktijkbezoeken ligt de focus op manuele therapie en het voorlichten van de patiënt. Het online traject biedt patiënten de nodige oefeningen en technieken om zelf hun klachten te beheersen. Deze combinatie zorgt ervoor dat patiënten slechts een minimaal aantal keer naar de praktijk hoeven te komen, terwijl ze actief aan hun herstel werken en de tools krijgen om toekomstige klachten zelfstandig te beheersen.

 

Een mooi voorbeeld hiervan is www.bruxismacademy.com, waar patiënten al zelfstandig op weg kunnen worden geholpen nog voor ze een therapeut hebben bezocht. Vaak is dit al voldoende om de pijn onder controle te krijgen. Bij aanhoudende klachten is een bezoek aan een therapeut echter wel raadzaam.

 

Relevantie voor tandartsen en mondhygiënisten

De samenwerking tussen tandartsen, mondhygiënisten en orofaciaal fysiotherapeuten is vooral relevant bij de behandeling van TMD, bruxisme en andere kaakgerelateerde klachten. Deze aandoeningen kunnen vaak niet volledig worden opgelost door alleen tandheelkundige behandelingen. Door samen te werken met een orofaciaal fysiotherapeut kunnen deze klachten effectiever worden aangepakt.

 

Een patiënt met ernstige kaakpijn bijvoorbeeld kan baat hebben bij zowel tandheelkundige behandelingen om eventuele dentale oorzaken uit te sluiten, als bij fysiotherapeutische interventies om de spieren rond de kaak te ontspannen en te versterken. Combineer dit met correcte tips en educatie en je hebt een gouden combinatie.

 

Multidisciplinaire benadering

Een multidisciplinaire aanpak biedt tal van voordelen. Voor patiënten betekent dit een holistischere benadering van hun klachten, wat kan leiden tot betere en snellere resultaten. Voor tandartsen en mondhygiënisten biedt het de mogelijkheid om te profiteren van de gespecialiseerde kennis en vaardigheden van orofaciaal fysiotherapeuten. Bovendien kan een goede samenwerking leiden tot een verhoogde patiënttevredenheid en -loyaliteit.

 

Het is belangrijk dat tandartsen en mondhygiënisten de in dit artikel beschreven symptomen herkennen en een doorverwijzing te overwegen. Wanneer de verschillende vakgebieden elkaars werk kunnen versterken, aanvullen en werkdruk helpen verlichten, dan zijn we op goede weg.