“Tijdige diagnose mondkanker redt levens”

“Ik dacht altijd dat mondkanker een ziekte was van oude mensen die lang gerookt hadden. Maar de ziekte komt meer en meer voor bij jongvolwassenen. Een veelvoorkomend virus, verantwoordelijk voor de meeste gevallen van baarmoederhalskanker, is nu geïdentificeerd als de oorzaak van mondkanker bij jongvolwassenen.” Michael Douglas spreekt deze woorden indringend uit in een filmpje dat door de Amerikaanse Oral Cancer Foundation op de nationale televisie is uitgezonden. Een campagne om mensen bewust te maken van het risico op mondkanker én duidelijker te maken dat ze zich erop kunnen laten screenen. Het is iets wat directeur Marco van der Linden van Maxdent graag ook in ons land zou zien. “Ik vind het verbazingwekkend dat in Nederland zo weinig aandacht voor dit belangrijke thema is.”

Onderbelicht
“Nederlandse tandartsen controleren lang niet altijd grondig genoeg of ze afwijkingen zien die kunnen wijzen op mondkanker,” constateert Van der Linden. Een apart mondonderzoek, zoals in de VS gepropageerd wordt, vindt hier nauwelijks plaats. Amerikaanse tandartsen laten met filmpjes op YouTube aan hun collega’s zien hoe binnen een paar minuten goed op mondkanker te controleren is. Ook in Duitsland kunnen patiënten hun tandarts zonder problemen om een screening voor mondkanker vragen en staat alertheid op voorstadia bij tandartsen hoog op de agenda. In Nederland dus niet. Van der Linden denkt te weten waar het probleem zit. “De samenwerking tussen de tandheelkundige en de medische wereld laat te wensen over, hoewel de weg naar verbetering is ingezet. Er is op dit moment nog onvoldoende communicatie, dus vindt er weinig uitwisseling van inzichten en kennis plaats.”

Van der Linden was al actief in de handel in tandheelkundige artikelen. Per toeval kwam hij een testkit van een Duits laboratorium tegen, PrevoCheck, om antilichamen tegen HPV aan te tonen in serum van een patiënt. De fabrikant gaf aan dat de test gebruikt kan worden om het risico op mond- en keelkanker te bepalen, verwijzend naar de Duitse overheidsrichtlijn voor deze ziekte. “Mij kwam die connectie tussen HPV en mondkanker niet bekend voor, en dat prikkelde mijn nieuwsgierigheid.” Van der Linden ging op onderzoek uit en hoe meer hij informatie vond, hoe groter zijn verbazing. “Mond- en keelkanker is een relatief onbekende kankersoort.” Toch is het op dit moment de vierde meest voorkomende kankersoort bij mannen, en de negende bij vrouwen. De vijfjaarsoverleving is minder dan 50%. Dat is vooral te wijten aan een vaak te late diagnose: de eerste stadia verlopen pijnloos en onopvallend.

Dertig keer hoger risico
Mond- en keelkanker staan vooral bekend als oudemannenziekten, met roken en alcoholgebruik als grootste risicofactoren. De laatste jaren echter neemt het aantal gevallen onder jonge mensen die niet roken of drinken opvallend toe. Een aantal jaar geleden is ontdekt dat tumoren bij deze mensen bijna altijd veroorzaakt worden door een besmetting met HPV. Het gaat dan om besmetting met HPV 16, een van de kankerverwekkende typen van het virus. Dit is ook één van de virustypen in het vaccin tegen baarmoederhalskanker.

Een besmetting met het HPV 16-virus geeft een dertig keer verhoogd risico op mond- en keelkanker. Een opmerkelijk sterke correlatie. Ter vergelijking: alcoholgebruik geeft een drie keer verhoogd risico, en roken een vijf tot negen keer zo hoog risico. Pas afgelopen jaar bleek uit onderzoek dat de aanwezigheid van specifieke antilichamen tegen HPV 16 een goede indicator is voor dit verhoogde risico. Van der Linden: “Die antilichamen blijken al tien jaar voordat de ziekte zich manifesteert in het bloed aanwezig te zijn. Dat betekent dus dat je al heel vroeg kunt bepalen of iemand een verhoogd risico loopt.”

We vroegen Van der Linden hoe het testen met de HPV 16-indicator eigenlijk in zijn werk gaat. Een tandarts kan een patiënt aanbieden de test te doen om te bepalen of er sprake is van een verhoogd risico. Daarvoor is een klein beetje bloed van de patiënt nodig, bijvoorbeeld wat vrijkomt tijdens een controlebehandeling. Het bloed wordt bij een reactievloeistof gevoegd en na een korte incubatietijd op de indicatorstrip gedruppeld. Deze geeft vervolgens aan of er HPV 16-antilichamen in het serum aanwezig zijn. Alles bij elkaar duurt het een paar minuten, en er is dus geen laboratorium voor nodig. “Wanneer de test positief is, kan de tandarts vervolgens regelmatig specifiek op mondkanker controleren,” legt Van der Linden uit. Hierdoor kan mondkanker veel vaker in een vroeg stadium ontdekt worden. “Daarin is de grootste winst te halen.”

Obstakels
Er zijn nog wat obstakels te nemen voordat Van der Linden de HPV 16-indicator kan introduceren. “We zijn nu bezig met de vergunningaanvraag. Vervolgens krijgen we te maken met de Wet op het bevolkingsonderzoek.” Met het oog daarop moet Van der Linden nog een flinke berg papierwerk inleveren bij het ministerie van VWS. “Bovendien willen we een compleet pakket aanbieden, niet enkel de test.” Maxdent ontwikkelt daarom ook protocollen, voor de test en de mondkankerscreening, en training voor tandartsen.

Een andere hobbel is het tariefsysteem in Nederland. Van der Linden: “Aan het eind van de dag moet een tandarts toch ook geld verdienen aan het uitvoeren van zo’n test en screening. Dus moet er een tarief voor komen.” Dat heeft waarschijnlijk nog flink wat voeten in de aarde. “We verwachten voor de test zelf eind 2014 een vergunning te hebben, maar pas voorjaar 2015 op de markt te komen. Dat is een waarschijnlijker tijdspunt om een tarief voor de test en het controleprotocol te hebben.”

Tijdgeest
Dan wacht nog de grootste uitdaging voor Van der Linden. Tandartsen moeten zich bewust worden van de belangrijke preventieve rol die ze kunnen spelen. En bij patiënten moet mond- en keelkanker bekender worden, samen met de mogelijkheid om erop te worden gescreend. Van der Linden ziet het als zijn missie voor die bewustwording te zorgen. “De test kwam bij toeval op mijn pad. Maar hoe meer kennis ik heb over mondkanker en de rol van HPV 16, hoe meer ik erop gebrand ben dit onder de aandacht te brengen.” Hij denkt daarbij de tijdgeest mee te hebben. “We zien in de zorg een ontwikkeling van curatief naar preventief, ook in de mondzorg. Een screening om patiënten met een hoog risico op mondkanker te vinden en hen specifiek te controleren, zoals wij met Maxdent voor ogen hebben, sluit daar goed bij aan.”

Van der Linden heeft niet alleen financiële belangen bij dit project: hij is voornemens een deel van de winst uit de verkoop van de HPV-test te doneren voor kankerbestrijding. “Dit onderwerp gaat me aan het hart. De kans bestaat natuurlijk dat we geen vergunningen krijgen en/of er geen extra tarief voor de behandelaar komt. Maar dat deze screening er uiteindelijk komt, staat voor mij vast.”