Tandarts-gerodontoloog Barbara Janssens: “Ouderen die ons niet bereiken, hebben de zorg vaak het hardst nodig”

Over het algemeen worden tandartsen niet heel enthousiast van gerodontologie, dus het lijkt me een uitdaging om tandartsen bereid te vinden zich voor jullie programma in te zetten. Hoe motiveer je tandartsen om mee te doen?

Dat is heel moeilijk. Aan de ene kant is het een stukje beeldvorming van gerodontologie die tandartsen ervan weerhoudt om zich op de oudere doelgroep te richten. Aan de andere kant ligt het aan het zorgsysteem. We hebben geen publiek gezondheidszorgsysteem waarbij de overheid de tandarts voor een bepaalde groep oudere patiënten verantwoordelijk kan stellen. Traditioneel werkt men als zelfstandig practicus en kan men de keuze maken om bepaalde patiënten niet te behandelen. Binnen ons fee-for-service systeem is er ook weinig stimulans om ouderen in moeilijke omstandigheden te behandelen wanneer de agenda al volgeboekt is. Binnen Gerodent werken de tandartsen als werknemer van het UZGent voor een vast loon, maar dit is niet wat de meesten gewend zijn.

Wat was uw motivatie om met kwetsbare ouderen te werken?

Tijdens mijn beginjaren als tandarts merkte ik hoe beknottend het was voor mezelf om tussen vier muren te werken en maar een deel van de bevolking te zien. Na een vijf jaar tussen die vier muren, realiseerde ik me dat mensen die de praktijk niet bereiken, onze zorg juist het hardst nodig hebben. Toen begon ik na te denken over een mobiele tandartspraktijk. Ondertussen werk ik nog steeds als algemeen tandarts, maar doe ik ook heel wat zaken daarbuiten die iets betekenen voor mensen die de praktijk niet bereiken. De dankbaarheid van de bewoners en de woonzorgcentra die we kunnen helpen met Gerodent en het fantastische team om mee samen te werken zijn de grootste motivatie om hiermee verder te gaan.

Wat houdt Gerodent precies in?

Het programma bestaat uit verschillende onderdelen. Zodra een woonzorgcentrum zich bij ons aanmeldt, starten we binnen het huis een mondzorgteam op. Dit valt onder het preventieve deel van Gerodent. Wij geven het mondzorgteam een opleiding, zodat het kennis en vaardigheden heeft om de mondgezondheid van de bewoners in de gaten te houden en te stimuleren. Ze moeten bijvoorbeeld leren de dagelijkse mondhygiëne uit te voeren, in de mond te kijken en een mondzorgdossier op te stellen voor elke bewoner.

Het tweede onderdeel is onze mobiele tandartspraktijk, waarmee we elk half jaar een dag of enkele dagen bij  de woonzorgcentra die aangesloten zijn bij Gerodent langsgaan. Al het mogelijke materiaal stoppen we in twee bestelwagens en in een ruimte in het woonzorgcentrum zetten we een praktijk op en bieden we mondzorg aan mensen die normaliter niet bij de tandarts kunnen komen.

Naast de klinische zorgverlening is Gerodent tot slot een onderwijs- en onderzoeksplatform. Ter plekke betrekken we het personeel van woonzorgcentra bij wat we doen, zodat zij kennis opdoen en deze doorgeven aan de rest van het personeel. Studenten Tandheelkunde in hun laatste jaar lopen vaak mee en doen dan praktijkervaring met ouderen op, die ze niet in de normale kliniekstage tegenkomen. Met ons onderzoek hopen we tot gedegen advies te komen aan de overheid om de zorg voor ouderen te verbeteren. En inderdaad, we zouden Gerodent graag willen uitrollen over meer woonzorgcentra, maar daarvoor vinden we momenteel niet genoeg tandartsen.

Is jullie mobiele tandartspraktijk uniek of bestaat een dergelijk initiatief in Nederland ook?

Er bestaan meerdere initiatieven met een mobiele tandartspraktijk in Nederland en België. Op dit moment zijn wij in België de grootste speler.

Wat hebben jullie tot nu toe bereikt met Gerodent?

Voordat het programma van start ging, hadden we al veel onderzoek gedaan naar de behandelbehoeften van ouderen en naar de barrières van zorgpersoneel rond de mondzorg voor ouderen. Veel ouderen zijn voor hun opname in een woonzorgcentrum al enkele jaren zorgbehoevend en zijn vaak jarenlang niet naar de tandarts geweest. Daardoor ontstaat er een enorme zorgachterstand.

Met data van Gerodent hebben we kunnen aantonen dat de zorgvraag van bewoners van woonzorgcentra naar beneden gaat en meer op het niveau van de normale bevolking komt. Ook konden we aantonen dat iets meer dan de helft van de bewoners stabiel blijft qua mondgezondheid, wat inhoudt dat ze over een gemiddelde opvolgtermijn van 22 maanden geen nieuwe pathologie meer ontwikkelen. Lopend onderzoek toont aan dat de ouderen zelf onze manier van werken verkiezen boven de standaard praktijk.

Wat zijn de belangrijkste uitdagingen voor de toekomst in de mondzorg voor ouderen?

We hebben natuurlijk te maken met een enorme vergrijzing en ‘verzilvering’, een toename van het aantal 80- en 90-jarigen. Straks hebben we te maken met generaties dentate patiënten, met implantaten en complexe constructies in de mond. Als die mensen een aantal jaren ondermaatse mondhygiëne hebben in combinatie met xerostomie door het medicatiegebruik, dan zijn dat allemaal tikkende tijdbommen.

Tikkende tijdbommen, wat bedoelt u daarmee?

Door het gebrek aan mondzorg in een droge mond, lopen ouderen het risico om op heel hoge snelheid veel pathologie te ontwikkelen. Vaak vragen andere aandoeningen, zoals diabetes, dementie of mobiliteitsproblemen, veel tijd en energie in het dagelijks leven. Dagelijkse mondhygiëne, gezonde voeding of een bezoek aan de tandarts voor controle staat bij veel ouderen dan niet hoog op de agenda. Doordat er steeds meer ouderen zullen zijn en ze ook steeds meer eigen tanden hebben, kunnen de problemen niet te overzien en onbetaalbaar worden.

Met eigen tanden moet je er extra zorg voor dragen dat het gebit op latere leeftijd niet meer achteruitgaat, wanneer mensen zorgbehoevend worden. Voorheen hadden de meeste ouderen een gebitsprothese, die minder opvolging vraagt. Bovendien hebben mensen die op hoge leeftijd hun elementen verliezen vaak niet het aanpassingsvermogen om nog aan een gebitsprothese te wennen.

Wat moet er veranderen om deze uitdagingen het hoofd te bieden?

We moeten het zorgsysteem aanpassen aan de behoeften die er zijn binnen de bevolking. In het huidige systeem verwachten we dat mensen op eigen initiatief naar de tandarts komen. Zodra ouderen zich niet meer naar de praktijk kunnen begeven of andere prioriteiten hebben, stellen ze de mondzorg uit totdat een acuut probleem zich voordoet.

Ik pleit er dan ook voor dat tandartsen meer samenwerken met andere eerstelijns zorgverleners, zodat patiënten bijvoorbeeld in hetzelfde gebouw als de huisarts, kinesist of apotheek naar de tandarts kunnen. Dat verlaagt de drempel voor een preventieve controle van de mond. Als daar een duwtje in de rug bij komt vanuit de huisarts of een thuisverpleegkundige om een bezoek aan de tandarts te brengen, is dat helemaal mooi.

Hoe kan de overheid de mondgezondheid van ouderen in de toekomst waarborgen?

De overheid zou een gezonde omgeving moeten creëren met de focus op preventie en minder op curatieve zorg. Het zou mooi zijn als we als zorgprofessionals beloond worden om onze patiënten gezond te houden en niet uit het oog te verliezen. Door zowel bij de ouderen als bij het zorgpersoneel meer aandacht te geven aan mondgezondheid, kunnen we ervoor zorgen dat de mondgezondheid stabiel blijft bij het ouder worden.

Uit een kosteneffectiviteitsstudie waarbij gegevens van Gerodent gebruikt werden, blijkt dat de meest kosteneffectieve optie is om de mondzorg voor ouderen in woonzorgcentra in-huis aan te bieden. Deze optie hebben we vergeleken met het klassieke zorgpad en met een preventief programma in het woonzorgcentrum waarbij de bewoner voor professionele zorg het huis uit moet. De kosten van alle mondzorg in-huis aanbieden zijn hoger dan de traditionele zorg omdat er meer mensen zorg krijgen, maar de positieve invloed op de algehele gezondheid zorgt ervoor dat deze methode de voordeligste optie is.

Is de situatie in Nederland vergelijkbaar met die in België?

Het is moeilijk vergelijken tussen twee landen, maar we hebben in ieder geval de overeenkomst dat tandartsen werken als zelfstandige zorgprofessionals met eigen praktijken. Ze bepalen zelf het type zorg dat ze leveren. In sommige andere landen werken tandartsen voor de overheid en bepaalt de overheid bijvoorbeeld dat meer tandartsen zorg aan ouderen gaan leveren.

Qua gerodontologie loopt Nederland een stukje voorop. In België hebben we geen specialisatieopleiding in die richting, in Nederland wel voor zowel tandartsen als mondhygiënisten. Er zijn nog steeds niet veel tandartsen die zich specifiek op zorg voor ouderen toeleggen, maar ze zijn er in ieder geval wel. En er is momenteel in Nederland structureler aandacht voor mondzorg in woonzorgcentra. Door de grotere diversiteit in mondzorgprofessionals staan er ook meer mensen klaar om preventieve zorg te bieden. Hoewel het feit dat Nederland vooroploopt op sommige vlakken niet betekent dat de mondgezondheid bij Nederlandse ouderen zoveel beter is dan bij Belgische, want het is een complex probleem dat van veel factoren afhankelijk is.

Wat zou u de komende tien jaar nog willen bereiken?

Als ik mag dromen? Dan zou ik Gerodent willen uitbreiden naar alle andere woonzorgcentra en ook de meest kwetsbare mensen in hun thuissituatie willen opvangen. Ik hoop dat de zorg toegankelijk wordt voor alle ouderen en dat de mondgezondheid niet meer achteruitgaat als andere aspecten van onze gezondheid achteruitgaan, want die tanden zijn er voor gemaakt om honderd jaar in onze mond te staan.

 

Labels: