Casus: Monique moet het poetsen leren organiseren

Ruzie buurvrouw
Daarna vraagt Sanne hoe het gaat. Monique steekt op deze uitnodiging direct van wal over een ruzie met de buurvrouw, waardoor ze niet goed kan slapen. De vraag hoe het gaat is in het dagelijkse leven een mooie startvraag om contact te maken, maar Monique is grenzeloos in haar antwoord. Veel patiënten doseren uit zichzelf hun verhaal – de tandarts is je vriendin niet, die is voor je gebit – maar Monique kent die grens niet. Sanne luistert kort en vat dan samen: “Dus dat is niet zo leuk. Hoe gaat het met je gebit?” Volgens Monique niet zo goed, want als je slecht slaapt, kun je ook niet goed poetsen. Sanne gaat niet op die klacht in, maar vraagt: “Zal ik dan even kijken hoe het met je tanden en kiezen zit?” Monique zegt: “Niet schrikken hoor!” en ze gaat er met een zucht voor zitten.

'Monique is grenzeloos met antwoorden'

Allemaal fout
Sanne gaat de tanden en kiezen van Monique na en geeft wat opmerkingen door aan de assistent. “Ik hoor het al, allemaal fout,” zegt Monique. Ze dekt zich bij voorbaat in: zij kan beter zeggen dat het niet goed zit dan dat de tandarts een oordeel velt. Sanne legt nog even uit wat ze gedaan heeft. “Alle tanden en kiezen hebben een nummer en ik heb tegen Margriet gezegd naar welke tanden en kiezen ik beter moet kijken.” “Moeten die allemaal geboord?,” vraagt Monique. “Dan kan ik beter een kunstgebit, want daar begin ik niet aan.” Sanne parkeert deze opmerking en vraagt hoe het poetsen gaat. “Dat lukt niet,” zegt Monique. Ze kan niet vertellen wat er niet lukt. “Gewoon, het lukt gewoon niet.” Voor mensen met een licht verstandelijke beperking is het vaak moeilijk om uit te leggen wat er niet lukt. Ze kunnen veel woorden gebruiken, maar ze kunnen niet onder woorden brengen hoe iets in de praktijk werkt. Het praatje bij het plaatje lukt niet. Het is dus zaak om in kleine stapjes concreet door te vragen. Dat doet Sanne dan ook. Een ander aspect kan zijn dat patiënten goed de regels kennen, maar dat het komen tot de uitvoering lastig is. Bijvoorbeeld goed weten dat er tweemaal per dag gepoetst moet worden, maar het poetsen is geen vast onderdeel van het dagritueel geworden. De vraag is dan niet hoe vaak je moet poetsen, maar hoe iemand het ‘in zijn systeem kan krijgen’.

Geen poetsdiscipline
Sanne vraagt wanneer Monique poetst, hoe vaak ze poetst, waar ze poetst, op welke plek in huis. Uit de antwoorden blijkt dat er weinig sprake is van poetsdiscipline. Monique is kennelijk niet in staat om structuur in de tijd van het poetsen
aan te brengen. Zou je haar huis zien, dan zou je ook kunnen zien dat het zelfstandig huishouden voor haar te ingewikkeld is. Als ze moet opruimen, verplaatst ze alleen maar spullen. Er is een probleem in het plannen en ordenen, in de zogenaamde executieve functies. Dat heeft bijna altijd gevolgen voor de kwaliteit van de mondzorg.

Taak voor de behandelaar (tandarts, maar nog meer de mondhygiënist of de preventieassistent) is om in samenwerking met de patiënt te
komen tot het organiseren van de mondzorg. Daarbij is een van de eerste zaken die aan bod moet komen: het visualiseren. Monique gaat niet onthouden wat Sanne zegt: ze moet zien wat er moet gebeuren. De tweede stap is dat ze het
niet alleen in de behandelkamer moet horen, maar het advies ook thuis moet leren toepassen.

Immuun
Een gespreksvorm die vaak goed werkt bij patiënten als Monique is het zogenaamde oplossingsgericht werken. Behandelaars zijn geneigd om patiënten te overtuigen wat ze moeten doen. Mensen met een licht verstandelijke beperking zijn daar vaak immuun voor geworden. Ze hebben al hun hele leven gehoord dat ze moesten veranderen. En dat mislukte steeds. Dus gaat de boodschap het ene oor in en het andere oor uit, tenzij je als behandelaar een goede ingang weet te vinden. Die vind je vaak als de vragen op de goede manier gesteld worden. Monique wil wel, maar ze krijgt het niet voor elkaar. Hoe denkt ze dat ze het poetsen beter georganiseerd krijgt? Heeft ze daar ideeën over?

'Een gespreksvorm die vaak goed werkt bij patiënten als Monique is oplossingsgericht werken'

Sanne laat nog even een foto maken van het gebit. Even later zit Monique op het puntje van de stoel. Dat wil ze weleens zien. Het zien werkt inderdaad beter dan het horen. Sanne laat zien welke tanden en kiezen er behandeld moeten worden. Ze legt ook geruststellend uit hoe ze dat gaat doen, in kleine stapjes. Vertellen, laten zien, laten ervaren en het stopteken. “Als je maar niet te snel gaat,” zegt Monique, “dan raak ik in de war.”

Pedagogische structuur
Rond Monique is er tandheelkundig nog veel werk aan de winkel. De behandelingen kunnen nog even uitgesteld worden, eerst moet er geoefend worden met een betere poetsdiscipline. Daarvoor wordt ze doorverwezen naar de mondhygiënist. Het poetsen wordt bij haar geoefend, maar Monique krijgt ook een poetskaart mee die ze op moet hangen naast de plek waar ze elke dag poetst. Of liever gezegd: moet gaan poetsen, want die plek was er nog niet in huis. En Monique noteert in een schrift dát ze gepoetst heeft. Een overweging zou nog kunnen zijn dat ze ook dagelijks een herinnering op de telefoon krijgt.

Eerst blijkt er een pedagogische structuur nodig te zijn voordat de mondzorg goed op orde komt. Bij Monique zou je dat op het eerste gezicht niet verwachten. Een licht verstandelijke beperking is een onzichtbare beperking.

Labels: