DT News - Netherlands - Mr.dr. Wolter Brands over omgaan met privacy in mondzorgpraktijken: “Vaak is het beter om te zwijgen”

Reinier van de Vrie

wo. 4 juni 2025

Bewaar

“Ga eens in je eigen wachtkamer zitten om te ervaren hoe privacy in je praktijk is geregeld,” raadt tandarts en jurist Wolter Brands tandartsen en mondhygiënisten aan. Het is niet zo simpel om je aan alle privacyregels te houden. Voor het online programma AccreDidact schreef Brands Omgaan met privacy. Dental Tribune sprak met hem over dit naslagwerk.

Samen met Johan Mark Slagter schreef Wolter Brands in het kader van AccreDidact het naslagwerk Omgaan met privacy (Utrecht, Prelum, 2025). Deze uitgave is er in een versie voor mondhygiënisten en een versie voor tandartsen. Op p. 16 staat een excerpt uit de uitgave voor tandartsen.>

Tandarts en jurist Wolter Brands is gepromoveerd op het gezondheidsrecht. Hij was onder meer rechter-plaatsvervanger, tandarts-praktijkhouder, hoofddocent aan het UMCN (Radboudumc) en hoofdredacteur van het NTVT. Van 2016 tot 2022 was hij voorzitter van de KNMT. Tegenwoordig is hij onder meer docent in Groningen (UMCG) en voorzitter van de centrale cliëntenraad van Espria, een van de grootste zorginstellingen van Nederland.

Eerst een heel basale vraag. Wat zijn in het algemeen de belangrijkste privacyregels?

Dat zijn er twee. De eerste is: verstrek geen informatie over patiënten aan derden, tenzij iemand daarvoor zelf toestemming heeft gegeven of als er een wettelijke plicht tot informeren bestaat. Geef bijvoorbeeld geen informatie uit het dossier en noem geen namen van je patiënten. Dat soort informatie valt onder de geheimhoudingsplicht. Ik ken een website waarop oude kranten zijn gepubliceerd. In die kranten staan nogal wat advertenties waarin tandartsen vertellen dat ze een beroemd iemand, zeg de koning van Pruisen, als patiënt hebben. Het lijkt me niet verstandig om dat in de huidige tijd nog te vermelden. De tweede regel is: zorg dat derden je patiënten niet kunnen horen of zien tijdens de behandeling.

Niet hoorbaar of zichtbaar. Dat lijkt me heel lastig in een mondzorgpraktijk…

Dat is zeker lastig. Door de inrichting van praktijken met een receptie en een gemeenschappelijke wachtkamer is privacy vaak moeilijk te realiseren. In orthodontiepraktijken heb je vaak grote behandelruimtes waar meerdere patiënten tegelijk worden behandeld. Strikt genomen is dat eigenlijk niet de bedoeling. Als dat nog niet is gebeurd, raad ik zo’n praktijk aan een spreekkamertje in te richten waar privacy mogelijk is. Ik moet wel zeggen dat de meeste patiënten vaak geen absolute privacy verwachten in dit soort situaties.

Wat is je eigen betrokkenheid bij dit onderwerp?

Ik ben jurist en tandarts. Bij een onderwerp als privacy vraag je je vanzelf af of het in je eigen praktijk klopt. Ik ben erg geïnteresseerd in de juridische context van zo’n onderwerp. Bij de KNMT Academy geef ik al jaren lezingen over het patiëntendossier. Dat hangt heel nauw samen met de geheimhoudingsplicht en privacy.

Dit naslagwerk over omgaan met privacy is er in een versie voor tandartsen en een versie voor mondhygiënisten. Zitten er verschillen in die versies?

Naslagwerk vind ik overigens wel erg zwaar klinken hoor. Dat is haast te veel eer. Het gaat om bijscholing op dit terrein. De regels verschillen niet, maar de manier van toetsen voor tandartsen en mondhygiënisten is wel verschillend. Alleen een BIG-geregistreerde beroepsgroep kan voor een tuchtcollege gedaagd worden. Dat geldt voor tandartsen al sinds jaar en dag, voor geregistreerde mondhygiënisten nog maar heel kort en voor de andere mondhygiënisten helemaal niet. Dit heeft als gevolg dat er wel tuchtrechtelijke uitspraken toegesneden op tandartsen beschikbaar zijn, maar voor zover ik weet niet op mondhygiënisten. In de uitgave voor tandartsen staat daarom veel meer casuïstiek.

Waar gaat het in de mondzorg specifiek om bij privacyregels?

Tandartsen maken zich vooral zorgen over de toegenomen regels over geheimhouding, met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) als absolute topper. Dat is een belangrijk onderwerp, maar ik denk dat het verstandig is ook de ruimtelijke privacy eens tegen het licht te houden. Bij de receptie kun je soms al veel horen over een patiënt, maar het is natuurlijk nog kwalijker als je kunt volgen wat er in de spreekkamer gezegd wordt. Een mondhygiënist of tandarts heeft zelf ook belang bij een ruimte waar privacy gewaarborgd is. Want welke patiënt gaat zeggen dat hij hiv-besmet is als het halve dorp hem kan horen? Ga daarom af en toe eens als patiënt in je eigen wachtkamer zitten om na te gaan wat je hoort en ziet. Dat levert veel nuttige informatie op.

Wat moet je op het gebied van privacy in ieder geval goed geregeld hebben?

Ik zou beginnen met de website. Er is een tandartspraktijk geweest die van de Autoriteit Persoonsgegevens een boete kreeg van twaalfduizend euro omdat er in een onvoldoende beveiligde omgeving burgerservicenummers ingevuld moesten worden. Vooral sites met interactie zijn kwetsbaar. Het gaat dan bijvoorbeeld om nieuwe patiënten die een webformulier moeten invullen. Bij een slecht beveiligde website kan dat problemen opleveren. Hackers kunnen ongeveer overal bij komen, maar je moet het ze wel zo moeilijk mogelijk maken.

In het verlengde daarvan moet je zorgen voor veilig mailverkeer. Bij mails aan grotere groepen moet je ervoor zorgen dat mailadressen niet voor iedereen zichtbaar zijn.

En kijk verder vooral naar het patiëntendossier. Daarvoor gelden tamelijk ingewikkelde wetten en regels en kun je gemakkelijk steken laten vallen. In de loop der jaren zijn er wel zaken geweest tegen tandartsen over de privacyregels. In een groot deel van de gevallen ging het over het dossier.

En als vierde dus de ruimtelijke privacy, het punt dat ik al noemde.

Wat gaat er mis bij het patiëntendossier?

Er zijn weinig klachten exclusief over privacy. Maar als een patiënt getriggerd is door een behandeling of rekening die hem niet aanstaat, gaat hij of zij vaak op zoek naar een andere zorgverlener. Dan komen de klachten over het dossier en de privacy erbij. Het gaat dan vaak over dingen die een tandarts in het dossier had moeten zetten, maar dat niet heeft gedaan. De reactie van de tandarts is dan meestal dat hij altijd de niet vermelde handeling doet, maar tuchtrechtelijk wordt dat niet altijd geaccepteerd. Men klaagt ook wel over het omgekeerde, dat een tandarts iets in het dossier heeft gezet wat er volgens de patiënt niet in hoort. Of men klaagt dat het dossier ten onrechte wel of niet is meegestuurd, of dat het is ingezien door iemand die daartoe niet bevoegd is. Wat casuïstiek betreft is er dus een grote variatie.

Worden de privacyregels door mondhygiënisten en tandartsen goed nageleefd?

Dat weten we eigenlijk niet. Er wordt in ieder geval verhoudingsgewijs niet extreem veel over geklaagd. Je ziet in de mondzorg wel dingen die strikt genomen in strijd zijn met de Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst (WGBO), zoals de behandeling van orthodontiepatiënten in één ruimte. Heeft de patiënt daar expliciet toestemming voor gegeven of is er impliciete toestemming als iemand in de behandelstoel plaatsneemt? Bedenk altijd hoe je er zelf als patiënt tegenaan zou kijken.

Een casusvraag: wat doe je als je merkt dat een patiënt die besmet is met het hepatitis C-virus behandeld wordt door een collega die daarvan niet op de hoogte is?

Dat is een heel specifiek geval. Als er meerder behandelaars betrokken zijn bij de behandeling van een patiënt geldt onderling geen geheimhoudingsplicht. Dus je kunt dat in normale gevallen gewoon zeggen. Het wordt wat ingewikkelder als de patiënt het inlichten van collega’s gaat verbieden.

Maken de privacyregels het werken niet onnodig moeilijk, bijvoorbeeld bij de uitwisseling van data en bij de bespreking van casuïstiek als collega’s onder elkaar?

Bij collega’s die betrokken zijn bij de behandeling van een patiënt is privacy geen probleem. Tijdens een nascholingsbijeenkomst die ik gaf verschafte een tandarts een kopie van een patiëntenkaart aan alle deelnemers. Dat mag alleen met toestemming van de patiënt, en zelfs dan zou ik daar voorzichtig mee zijn. Je kunt gegevens anonimiseren, maar dat moet soms verder gaan dan namen en adressen. Gegevens mogen op geen enkele manier herleidbaar zijn tot een persoon. Stel dat er staat dat x snel een kroon moest hebben vanwege zijn jaarlijkse toespraak in de Ridderzaal, dan lijkt me dat te veel informatie. Maar een röntgenfoto van een slecht gevulde 14 die je aan een collega wilt laten zien, zal meestal niet herleidbaar zijn tot een persoon.

Een elektronisch patiëntdossier is moeilijk te realiseren. Zijn de privacyregels daarin een blokkade?

Ik denk wel dat het een van de factoren is, maar er speelt meer. In de eerste plaats heb je de niet te onderschatten kosten om zo’n dossier te ontwikkelen en de vraag wie dat zou moeten betalen. Technisch zou het kunnen, maar het is niet gemakkelijk. Wat het verder ingewikkeld maakt, zijn de lees- en schrijfrechten in zo’n dossier. Wie mag er in schrijven en mag je een diagnose van een collega overrulen of doorstrepen? En geef je patiënten de mogelijkheid om bepaalde beroepsgroepen uit te sluiten van die rechten? Uit onderzoek van tien, vijftien jaar geleden bleek dat heel veel patiënten de tandarts wilden uitsluiten van leesrechten. Men ziet de tandarts kennelijk toch meer als een soort handwerker en niet als iemand die ook betrokken is bij de gehele gezondheid. Inmiddels is de tandarts wel meer naar het medische beroep opgeschoven.

Zijn er (andere) blokkades of problemen om de privacyregels goed toe te passen?

De grootste blokkade is eigenlijk het gebrek aan kennis. Bij de mondzorgpraktijk die een boete moest betalen in verband met de burgerservicenummers was geen sprake van onwil, maar had men op dat moment gewoon de kennis niet. Dat komt ook doordat privacyregels ingewikkeld zijn en steeds ingewikkelder lijken te worden.

Waarom worden die regels steeds ingewikkelder?

Ik heb het idee dat politici moeilijk in de media kunnen zeggen dat een arts iets verkeerd heeft gedaan, maar dat dat met bestaande regels gecorrigeerd kan worden. Dan gaan ze er Tweede Kamer vragen over stellen en vinden ze dat de wet strenger moet worden. Terwijl problemen vaak prima met bestaande regels opgelost kunnen worden. Pas op met het maken van nieuwe regels op basis van incidenten. Je krijgt dan zoveel regels dat niemand er meer zicht op heeft.

Zouden de regels wat versoepeld mogen worden voor de mondzorg?

Regels worden strenger naarmate de gegevens gevoeliger zijn. Strikt genomen zijn tandheelkundige gegevens helemaal niet zo gevoelig, want informatie over bijvoorbeeld een vulling interesseert niemand. Het probleem is dat bijvoorbeeld het tandheelkundige dossier ook een anamnese bevat. En die is wel erg privacygevoelig, omdat patiënten dat soort informatie niet graag naar buiten willen brengen. Je zou dus eigenlijk niet alleen moeten differentiëren per beroepsgroep, maar ook nog binnen beroepsgroepen. Dat wordt veel te ingewikkeld. Dus versoepeling zit er wat dat betreft voor de tandarts niet in. In de bestaande wetgeving zit wel wat enige soepelheid. Die uit zich in de hoogte van de boetes die opgelegd kunnen worden. Die boete van twaalfduizend euro van de Autoriteit Persoonsgegevens was bijvoorbeeld behoorlijk gematigd.

Is er niet een enorme discrepantie tussen wat juridisch vereist is en hoe mensen in de praktijk met privacy omgaan?

Veel mensen gaan daar inderdaad nogal losjes mee om. Je hebt er die luidkeels telefonerend in de trein vertellen wat hun allemaal is overkomen in het ziekenhuis. Maar je mag natuurlijk over je eigen ziektegeschiedenis vertellen.

Zorgen sociale media en de toepassing van AI voor nieuwe privacyproblemen?

Als je een vraag stelt aan ChatGPT loop je de kans dat de data die je aanlevert gebruikt gaan worden. Zo’n programma leert en wordt gevoed door de aangeleverde casussen. Vanuit oogpunt van privacy is dat riskant. Op dit moment hebben de overheid en grote bedrijven een enorme datahonger. AI maakt het mogelijk gigantische hoeveelheden data te verwerken en te analyseren. En dat kan verregaande informatie opleveren. Dan weet een techreus bij wijze van spreken eerder dat een vrouw zwanger is dan dat ze dat zelf weet. Wat je gaat krijgen, is dat AI gaat voorspellen hoelang iemand leeft en hoelang zijn gebit meegaat. Of dat wenselijk is…?

En sociale media? In het naslagwerk staat er maar een klein stukje over.

Daar zijn tot nu toe geen specifieke klachten over. Hier gelden in feite dezelfde regels als in de gewone sociale omgang. Wat je niet tegen je buurman mag zeggen, mag je ook niet op sociale media zeggen. Daar geldt ook een zwijgplicht, tenzij je toestemming hebt van de patiënt. En ook al heb je toestemming van de patiënt, dan is het soms toch beter om te zwijgen.

To post a reply please login or register

“Het mag wat enthousiaster in mondzorgpraktijken”

Complimenten geven en ontvangen, daar zijn wij Nederlanders niet goed in. Toch kan optimisme veel goeds doen voor de onderlinge sfeer én voor de ...

“Het is ontzettend leuk om met alle betrokkenen de orthodontiepuzzel te maken”

Nicoline van der Kaaij schreef in 2018 het AccreDidact-programma ‘Orthodontie en de algemeen practicus’. Inmiddels is ze ook gepromoveerd op het ...

Bart Beekmans over esthetische tandheelkunde: “Een gebit moet in harmonie zijn met het gezicht”

Bij esthetische tandheelkunde kun je denken aan Instagramplaatjes van mensen met hagelwitte, gebleekte tanden, maar het vakgebied omvat meer dan alleen ...

Bart Beekmans en Marta Ilik over esthetische tandheelkunde: “Een gebit moet in harmonie zijn met het gezicht”

Bij esthetische tandheelkunde kun je denken aan Instagramplaatjes van mensen met hagelwitte, gebleekte tanden, maar het vakgebied omvat meer dan alleen ...

Maak kennis met de resterende genomineerden voor Tandartspraktijk van het jaar

Welke vier praktijken voegen we toe aan de genomineerden voor Tandartspraktijk van het jaar 2017? U leest het hier. Vorige week maakten we de eerste vier ...

“Met vijfduizend mondkapjes in de auto naar het AMC”

Hoe brengen individuele zorgverleners hun tijd door, nu de meeste praktijken voor reguliere zorg gesloten zijn? Dental Tribune brengt iedere dag een ...

Starten, overnemen of groeien? TopPraktijk zet mondzorgpraktijken op de kaart

AMERSFOORT “Praktijkhouders zijn vaak hoogopgeleide en slimme mensen, maar marketing besteden ze meestal liever uit aan een betrouwbare partij die ...

Het wortelkanaal met zelfvertrouwen vormgeven

WAVEONE GOLD is de nieuwe generatie alternerende of reciprokerende vijl, ontwikkeld door Dentsply Maillefer in samenwerking met vier endodontische ...

"Met CBCT is betere diagnostiek mogelijk"

Hoogleraar Paul van der Stelt mag dan al sinds 2013 gepensioneerd zijn, hij is nog steeds gepassioneerd bezig met digitale beeldvorming en beeldverwerking. ...

Stoppen met roken? Vraag het de tandarts

NIJMEGEN - Mondzorgprofessionals kunnen hun cliënten goed adviseren en begeleiden bij het stoppen met roken. Dat stelt tandarts-onderzoeker Josine ...

Opleiding

Live webinar
wo. 18 juni 2025
2:00 (CET) Amsterdam