Virtuele tandartservaring tegen angst

Vier op de vijf patiënten heeft in meer of mindere mate last van angst voor de tandarts. 4 procent van de Nederlandse bevolking heeft zoveel last van angst dat ze de mondzorgpraktijk mijden. Het gebit holt snel achteruit en de drempel voor een praktijkbezoek wordt dan steeds hoger.

“De oorzaak ligt vrijwel altijd in een nare ervaring,” vertelt Ad de Jongh, bijzonder hoogleraar Angst- en gedragsstoornissen bij ACTA en daarnaast tandarts en GZ-psycholoog. “Het ontstaat meestal doordat je in de tandartsstoel een zeer akelige ervaring hebt gehad. Sommige mensen hebben vervelende herinneringen aan de vroegere schooltandarts, waarbij ze zich erg machteloos voelden. Die nare herinnering sla je op, met als resultaat dat je nog altijd bang bent voor een tandartsbezoek, omdat je angstig bent dat zoiets weer gebeurt.”

“De combinatie van machteloosheid en pijn is dé trigger voor het ontstaan van angst,” vertelt De Jongh. Het gevoel machteloos te zijn is in de tandartspraktijk aan de orde van de dag. Als patiënt geef je je over aan het mondzorgteam en lig je letterlijk machteloos achterover in de stoel. “Soms merk je het niet aan patiënten dat ze angstig zijn, omdat ze zich ervoor schamen of hun angst proberen te onderdrukken,” vertelt De Jongh.

Inspelen op gevreesde ramp

Het topje van de ijsberg van de groep patiënten met tandartsangst komt terecht bij SBT, via een doorverwijzing van de huisarts of eigen tandarts. Bij SBT krijgt de patiënt een intakegesprek om uit te vragen waar iemand precies bang voor is. “Die diagnostiek is enorm belangrijk,” vertelt Chantal Borsjé, tandarts-angstbegeleiding bij SBT. “Als we weten welke ramp de patiënt vreest, kunnen we daarop inspelen met onze VR-therapie.”

De tandartsangst kan van alles zijn, want er zijn 70 verschillende soorten tandartsangst. Iemand kan bang zijn voor verdoving, voor controleverlies of voor (het geluid van) de boor. De standaardbehandeling van angst bestaat uit exposuretherapie, dat letterlijk inhoudt dat je iemand stapsgewijs ‘blootstelt’ aan de angstige situatie. Wanneer een patiënt bijvoorbeeld bang is dat de boor ondraaglijk veel pijn doet, wordt die patiënt tijdens de exposuretherapie in steeds verdere stapjes geconfronteerd met de boor, waarbij de ramp die de patiënt vreest niet optreedt. “Daarmee leren ze dat de pijn waar ze bang voor zijn, in werkelijkheid niet gebeurt,” vertelt Borsjé.

Die exposure kan in het echt plaatsvinden, maar sinds een drie jaar maakt SBT gebruik van VR-exposuretherapie. Daardoor kan de patiënt oefensituaties, zoals een verdoving, meemaken in een digitale omgeving. Omdat de patiënt nagebootste situaties beleeft zonder dat er echt iets in de mond gebeurt, is de stap om deze therapie aan te gaan voor veel patiënten laagdrempelig.

Spiegeltje en pocketsonde

Zodra je in de stoel zit en de VR-bril op je hoofd hebt, zie je een assistent en tandarts Borsjé naast de stoel staan. Als je om je heen kijkt, zie je de praktijkruimte in de virtuele omgeving. Eén voor één laat de tandarts de instrumenten zien en vertelt wat ze er mee doen. Het spiegeltje en de pocketsonde komen voorbij. “Met dit instrument meten we de ruimte tussen de kies en het tandvlees en bekijken we hoe gezond het tandvlees is,” hoor je tijdens de VR-ervaring.

Wanneer de boor tevoorschijn komt, zet de tandarts die eerst kort aan en verlengt de duur steeds een beetje om aan het geluid te wennen. Het geluid gaat door merg en been, net alsof je echt bij de tandarts zit. Uiteindelijk lijkt het alsof de boor je mond ingaat. Borsjé: “Voor mensen die al dertig jaar niet bij de tandarts zijn geweest, is die uitleg over de instrumenten al best eng, omdat ze geen idee meer hebben wat er gebeurt in de tandartsstoel.”

Vol enthousiasme vertelt Borsjé over de effectiviteit van VR-technologie als angstbehandeling. “Het wordt al veel gebruikt in de psychologie als therapie. Bij sociale fobie, vliegangst, claustrofobie en spinnenfobie bijvoorbeeld.” De VR-behandeling zorgt niet voor onderdrukking van de angstreactie, maar pakt de angst bij de bron aan, waardoor patiënten vaak definitief van hun tandartsfobie af zijn (zie kader). “Soms is het een emotioneel moment wanneer patiënten zich realiseren dat het toch niet zo erg is als waar ze bang voor waren. Die realisatie is heel mooi om aan bij te dragen,” vertelt Borsjé.

In één of twee VR-sessies van een uur is de angst zo ver gedaald, dat patiënten in de stoel behandeld kunnen worden. Dat is hard nodig, want veel patiënten hebben de tandarts een tijd lang gemeden en hebben dus veel problemen in de mond. In principe heeft de patiënt de VR-bril niet meer op tijdens de behandeling, maar er zijn zo nodig VR-ervaringen beschikbaar als afleiding tijdens de behandeling. Zo kun je een ontspannende video te zien krijgen waarin het lijkt alsof je over de heide loopt of bij watervallen rondkijkt. Borsjé: “Het nadeel is dat de bril groot is, waardoor het onhandiger wordt om in de mond te werken.”

Misselijkheid als bijwerking

Mislukt de VR-therapie ook wel eens? “Vrijwel nooit,” stelt Borsjé. “Tenzij je met de diagnostiek niet goed zit. Zodra je weet welke ramp de patiënt vreest, kun je in het filmpje zien dat die ramp niet optreedt. In enkele gevallen zijn de filmpjes voor de patiënt niet realistisch genoeg, waardoor de therapie niet het beoogde effect heeft. De een is vatbaarder voor de illusie dan de ander. Sommigen zijn ervan overtuigd dat ze echt pijn voelen als de boor tijdens de VR-ervaring in hun mond gaat. Die associatie dat boren pijn doet is ooit gemaakt, maar hoewel het geen fijn geluid is, doet het geen pijn. Die patiënten zitten dus volledig in de virtuele ervaring, terwijl anderen beginnen aan de therapie met het idee dat het toch niet echt is.”

Sommige patiënten ervaren wel bijwerkingen zoals misselijkheid of duizeligheid. “Als de patiënt dit aangeeft, kun je het filmpje even uitzetten en even later verder gaan,” vertelt Borsjé.

Professor De Jongh vertelt dat Nederland vooroploopt in het onderzoek naar de behandeling van tandartsangst. Borsjé vult aan: “Hier bij SBT maken we nu bij vrijwelelke patiënt met tandartsangst gebruik van VR-therapie en ook in sommige andere Centra Bijzondere Tandheelkunde in Nederland is dat mogelijk. Wereldwijd is er beperkt aandacht voor VR als behandeling tegen tandartsangst en andere landen hebben ook geen specialisatie angstbegeleiding.”

De effectiviteit van de VR-therapie is inmiddels aangetoond en recentelijk is SBT begonnen met een onderzoek naar de gebruiksvriendelijkheid van VR tegen tandartsangst. Kan de tandarts overweg met de apparatuur? En is de therapie voor de patiënt goed te verdragen? “Na afloop van een sessie met de VR-bril vragen we aan proefpersonen om een vragenlijst in te vullen, waarin we onder andere vragen hoe realistisch de ervaring was en in hoeverre iemand de behandeling zou aanbevelen aan anderen,” vertelt Borsjé.

VR-therapie in algemene praktijk

Uiteindelijk zou de assistent of algemeen tandarts deze therapie kunnen toepassen, stelt Borsjé. “In principe kan het morgen toegepast worden in de algemene praktijk, want het product is af.” Daarvoor is het vooral essentieel dat tandartsen de diagnostiek goed uitvoeren, zodat ze de overtuiging van de patiënt kennen. Verder begeleid je de patiënt door de verschillende virtuele scènes en klik je met een tablet het juiste filmpje aan: een afdruk nemen, boren, een cofferdam plaatsen of een extractie uitvoeren, bijvoorbeeld. Tijdens de sessie moet je erop letten of het goed gaat met de patiënt en adequaat reageren als die in paniek raakt. Desnoods zet je het filmpje even stop.

“Of dit snel gebeurt in algemene praktijken, is ook afhankelijk van de affiniteit van de tandarts en de kosten. Er is een investering nodig van tijd en geld om patiënten hiermee te behandelen, dus tandartsen willen dat dat ook wat oplevert. Zodra we veel data hebben over hoe effectief en gebruiksvriendelijk deze VR-therapie is, gaan we het gesprek aan met de zorgverzekeraars,” vertelt Borsjé. Tandartsen kunnen voor 995 euro per jaar beginnen met de inzet van VR-therapie in de behandelkamer.

In de verdere toekomst zou de therapie ook thuis al uitgevoerd kunnen worden. “Dan kun je mensen op de wachtlijst al wat bieden. Het nadeel hieraan is dat de begeleiding ontbreekt en je de therapietrouw moeilijker kunt controleren. Een andere mooie toepassing van VR in de tandheelkunde is voor bijvoorbeeld autistische patiënten, die het fijn vinden om van tevoren alvast te weten hoe de wachtkamer en de tandarts eruitzien. Thuis kun je dan al gaan rondlopen in de praktijk.”

 

Labels: