Straattandarts Didi Landman: “Veel dakloze patiënten kunnen niet kauwen”

Welke patiënt heb je als straattandarts geholpen die je voor altijd zal bijblijven?

Laatst had ik een moeder met een dochter van 13. Die moeder heeft kanker gehad en heeft door parodontitis al tien jaar geen tanden. Het meisje zag haar moeder voor het eerst met tanden. Het maakt niet uit hoe mooi je uiterlijk is, maar tanden maken het altijd af. Het was een prachtige vrouw! Toen hield ik het niet meer droog.

Wat drijft jou om mondzorg te geven aan daklozen?

Zelf ben ik opgegroeid op een boerderij in Zuid-Afrika. Het verschil tussen rijk en arm is daar heel groot, dus ik leerde van mijn ouders dat het belangrijk is om voor de mensen te zorgen die weinig hebben.

Een slecht gebit heeft zó veel impact op het leven van mensen. Ze durven niet te solliciteren of komen niet aan het werk, omdat hun tanden er lelijk uitzien. Daar kan ik verandering in brengen door bijvoorbeeld een prothese aan te meten.

De patiënten die ik help vinden het fantastisch om weer witte tanden te hebben! Laatst was er een patiënt die me trots een foto stuurde met zijn Feyenoord-shirt aan en een dikke lach op zijn gezicht. Hij had eindelijk weer tanden. Soms komen ze terug met een bloemetje of een taart van de Hema voor mij. Ze hebben niks, maar komen mij bedanken, ongelofelijk.

Hoe ben je in dit werk terecht gekomen?

Toen ik 1999 naar Rotterdam verhuisde, dacht ik dat alles hier goed geregeld was. Ik schrok toen dat niet zo bleek te zijn. In het bestuur van de Rotterdamse Tandartsverenging kwam ik tandarts Frans Rooijakkers tegen, die in een verzorgingshuis mondzorg verleende aan daklozen. Hij stopte daarmee, maar zocht iemand om het over te nemen. Dat heb ik gedaan, maar ik begon dak- en thuislozen te helpen vanuit mijn eigen praktijk. Dat is nu zeven jaar geleden. Naast het werk als straattandarts werk ik nog vier dagen in de week in mijn eigen, reguliere tandartspraktijk.

Wat voor patiënten kom je zoal tegen als straattandarts?

Er komen veel mensen met onderliggende medische en/of psychische problematiek. Ze zijn vaak verslaafd, schizofreen, agressief of extreem bang voor de tandarts. Soms zeggen ze dat ze even op ‘vakantie’ zijn en daarom niet kunnen komen, maar moeten ze eigenlijk de gevangenis in. Omdat er agressieve patiënten bij zijn, was het niet haalbaar om deze zorg in mijn eigen praktijk te geven, dus sinds 2015 gebruiken we een ruimte van Dental365 in het Erasmus MC. Hier hebben we al een paar keer beveiliging moeten inschakelen.

Het zijn moeilijke mensen, maar ik vind het geweldig om te doen. Laatst had ik bijvoorbeeld een röntgenfoto gemaakt bij een patiënt. Toen hij een paar maanden later terugkwam, was hij heel boos dat ik geen prothese klaar had. Ik heb vervolgens geduldig uitgelegd dat ik daarvoor eerst een prothese moet aanmeten. Je moet ze serieus blijven nemen, want ze weten vaak weinig. Na de uitleg was zijn boosheid direct gezakt.

Verder heb je soms mensen met flinke pech. Zo was er laatst een man die een bedrijf in papierversnippering had gehad. Zijn bedrijf ging failliet, hij raakte verslaafd aan alcohol en zijn vrouw ging bij hem weg omdat hij alcoholist werd. Uiteindelijk kwam hij bij mij terecht met afgebroken tanden.

Wat heb je zelf geleerd van deze patiënten?

Ik leer goed om te gaan met angstige patiënten en begeleid ze stapje voor stapje. In mijn eigen praktijk komen ook veel angstige patiënten. Zelf heb ik vliegangst, maar tandartsangst werkt vergelijkbaar, dus ik kan me goed in deze patiënten verplaatsen. Als het bij deze angstige patiënten lukt om iets moois af te leveren, ben ik heel blij.

Meestal ben ik geneigd om zoveel mogelijk extracties te doen, maar vaak zijn de wensen van de patiënt anders dan wat nodig is. Er kwam bij mij een keer een patiënt binnen waarbij alle elementen waren afgebroken. Alleen de wortelresten waren over. Toen stelde ik voor om alles te extraheren en een prothese aan te meten, maar daarop begon de patiënt te huilen.

Daardoor leerde ik om een stap terug te doen en te bedenken dat deze mensen hun eigen gebit koesteren. Hoe lelijk, verrot of afgebroken de elementen ook zijn. Nu vraag ik eerst: ‘Wat wilt u?’ Als er één kies pijn doet, trek ik die ene kies. Wanneer het hen bevalt, willen ze de volgende keer meer extracties. Het is essentieel om eerst die vertrouwensband op te bouwen.

Met wat voor klachten komen patiënten bij je?

Heel veel patiënten kunnen niet kauwen. Sommigen schamen zich niet voor hun gebit, maar niet kunnen kauwen zit hen erg in de weg. Doordat ze niet kunnen kauwen, krijgen ze problemen met hun maag en stuurt de straatarts ze door naar mij. Of de straatarts stuurt ze door vanwege hartproblemen. Voorafgaand aan een hartoperatie moeten ze eerst hun gebit saneren van de arts.

Wat vind je moeilijk aan deze patiënten?

Het is moeilijk als mensen hele hoge eisen hebben. Dat is een minderheid, maar sommigen zijn boos, vinden dat de regering alles fout doet en dat ze recht hebben op deze mondzorg. Pas geleden had ik een vrouw met de duurste kinderwagen en nepnagels. Dan verbaas ik me wel dat ze voor dit soort dingen geld hebben, maar voor het gebit niet.

Krijgen de dak- en thuislozen iets vergoed vanuit de zorgverzekeraar of betaal je deze zorg uit eigen zak?

De basiszorg wordt vergoed onder voorwaarden: als daklozen in de opvang zitten of als ik een algehele prothese aanmeet. Het valt dan onder de bijzondere tandheelkunde. Maar daarmee valt veel zorg tussen wal en schip. Als mensen een partieel plaatje of wortelkanaalbehandeling nodig hebben, moeten ze dat zelf betalen. Die behandelingen doe ik dus niet, want dat kunnen ze niet betalen. Om financiële redenen verleen ik dus alleen heel basale zorg. Het is wel krom, want voor patiënten is het nu voordeliger om een heel gebit eruit te laten trekken dan om één implantaat te laten plaatsen.

Als mensen nét een eigen huisje of baan hebben, komen ze niet meer in aanmerking voor die basisvergoeding. Vaak kunnen ze geen mondzorg betalen. Dan betaal ik hun zorg vanuit mijn eigen stichting, ‘Dental Care for Homeless People’, waar ik donaties voor ontvang.

Hoe kan de mondzorg voor daklozen beter?

De acute, basale mondzorg moet terug in het basispakket. Daaronder vallen de controle, preventie, extracties en zo nodig een prothese of partieel plaatje. Het is niet haalbaar om de complete mondzorg in het basispakket te stoppen. Als we dat roepen, schrikt de politiek terug.

Maar ik moet een partieel plaatje kunnen plaatsen om een kies of voortand te vervangen, zodat de patiënt weer kan werken. Daarom blijf ik ervoor pleiten dat die basale zorg terugkomt in de basisverzekering. Dan kunnen reguliere tandartsen mijn patiënten helpen, omdat de tandartsen er dan voor betaald worden. Op dit moment zit ik compleet vol en heb ik een wachtlijst van vier maanden.

Op wat voor manieren probeer je hiervoor te pleiten?

Ik zeg ‘ja’ tegen interviews! Aandacht in de pers is belangrijk. Wat daar ook aan bijdraagt is dat SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen me een Gouden Roeispaan heeft overhandigd. Dat is een SP-eerbetoon voor mensen die tegen de stroom in roeien. Zij vertelde dat ze het zo schrijnend vindt dat je aan het gebit kunt zien of iemand rijk of arm is. Het is erg, maar het is echt waar.

Wat zou je tip zijn voor tandartsen die met dak- en thuislozen werken?

Geduld is uitermate belangrijk. En je moet de patiënten met respect behandelen.

 

Labels: