Tandarts-angstbegeleiding Caroline van Houtem: “Diagnostiek is extreem belangrijk”

Het congres van de Vereniging Medisch Tandheelkundige Interactie (VMTI) heeft de titel ‘Angstaanjagend. Wie is bang voor wie…’ meegekregen.  Daarmee komt tot uitdrukking dat veel patiënten bang zijn voor een tandheelkundige behandeling, maar tegelijkertijd dat dit bij veel behandelaars ook de nodige angst en stress oplevert.

Gevreesde ramp

Eerst over de angst van patiënten. Die kunnen bijvoorbeeld bang zijn voor de boor, en naalden en voor de pijn die deze kunnen veroorzaken. Aan die angst kan een eerdere tandheelkundige ervaring ten grondslag liggen, maar ook een stressvolle of traumatische gebeurtenis daarbuiten. “Als behandelaar moet je precies weten waar een patiënt bang voor is. Met een beetje handigheid kun je daar in de diagnostiek in enkele minuten achter komen,” zegt Van Houtem, die veel ervaring heeft met de behandeling van angstige patiënten bij Stichting Bijzondere Tandheelkunde in Amsterdam. Haar promotieonderzoek richtte zich ook op patiënten met traumatische tandheelkundige ervaringen en de rol hiervan bij het ontstaan en in stand houden van behandelangst.

Als een patiënt aangeeft bang te zijn voor de boor, kan dat betekenen dat hij bang is voor pijn. Dan moet je inzetten op een zeer goed verdovingsbeleid. Maar misschien is de patiënt juist bang dat de boor zal uitschieten of afbreken. In dat geval moet je je als behandelaar daarop richten. “Je moet je interventie dus aanpassen aan de ramp die de patiënt vreest bij blootstelling aan de boor,” zegt Van Houtem.

Maar bij mensen met extreem traumatische ervaringen in het verleden is er meer nodig om angst voor de behandeling weg te nemen of te verminderen. Van Houtem heeft bijvoorbeeld nu een 64-jarige man in behandeling bij wie als kind kiezen zonder verdoving zijn getrokken. Dat was zo traumatisch voor hem dat hij daarna nooit meer naar de tandarts is geweest. Dan is een EMDR-behandeling of een vorm van  cognitieve gedragstherapie noodzakelijk. Daarmee wordt geprobeerd de ervaring zodanig te verwerken dat die een tandheelkundige behandeling niet meer in de weg staat. Op het congres houdt prof. dr. Ad de Jongh een lezing over dit onderwerp. Bij zo’n behandeling worden vaak psychologen ingeschakeld.

Een goede intake en diagnostiek zijn dus belangrijk voor het starten van een behandeling. Van Houtem: “Je moet vooral goed weten hoe je moet doorvragen. Angstpatiënten praten vaak heel veel over wat ze allemaal hebben meegemaakt. Ze blijven erg hangen in allerlei nare ervaringen in het verleden. Eigenlijk heb je daar als behandelaar niets aan. Het enige wat je wilt weten, is waar iemand nu echt bang voor is en waarvan hij of zij nu nog last heeft. Maar als iemand iets heel traumatisch heeft meegemaakt, moet je dat natuurlijk wel uitvragen.”

Frustrerend en demotiverend

Hoe staat het met angst van de tandarts zelf? Niet alle behandelaren weten even goed om te gaan met angstige patiënten. Die patiënten kunnen soms heel emotioneel reageren en in paniek raken. Voor een behandelaar kan dat vervelend zijn, zeker als hij of zij niet goed de vinger op de diagnostiek weet te leggen. Van Houtem: “Dan willen ze met de beste intenties een angstpatiënt behandelen, maar lukt het gewoon niet. Ik kan me voorstellen dat dat vrij frustrerend en demotiverend kan zijn.”

Van Houtem geeft aan dat de ‘Dental Anxiety Scale (DAS)’ en de ‘korte vragenlijst Angst voor de tandheelkundige behandeling (k-ATB)’ goede screeningsinstrumenten zijn om de hoogte van tandartsangst te meten. Daarnaast zijn er vragenlijsten over akelige en traumatische gebeurtenissen, zoals mishandeling, misbruik of oorlog. Van Houtem: “Mensen hebben zich in die situaties heel machteloos gevoeld. In de tandartsstoel kunnen ze last hebben van het gevoel niet weg te kunnen en geen controle te hebben. Je moet er dus alert op zijn dat er meer aan de hand kan zijn dan alleen maar angst voor de tandarts.” Wat dat betreft is ze erg benieuwd naar de lezing die gz-psycholoog Marloes Kok op het congres gaat geven over gevluchte kinderen in de tandartsstoel.

Medisch tandheelkundige interactie

Waarin zit in dit congres de medisch tandheelkundige interactie? Voor Van Houtem is dat de angst die kan voortkomen uit een med

isch trauma en doorwerkt in de tandartsstoel. Ze noemt daarbij patiënten die uitgebreide behandelingen hebben meegemaakt in het ziekenhuis, bijvoorbeeld een levertransplantatie op jonge leeftijd of nierdialyse. “Door ziekenhuisopnames, medische ellende en vele naalden zijn die patiënten behoorlijk getraumatiseerd en hebben ze een angst voor witte jassen ontwikkeld. In mijn lezing ga ik het hebben over de gevolgen van de medische geschiedenis op behandelbaarheid in de stoel. Ik heb nu bijvoorbeeld een vrouw in de stoel die behandeld is voor kanker en zoveel akelige medische behandelingen heeft ondergaan dat ze getraumatiseerd is, terwijl ze voorheen altijd goed naar de tandarts kon.”

Stigma aanstellen

Van Houtem wil tot slot benadrukken dat voor een deel van de behandelaren aan tandartsangst toch een beetje het stigma van aanstellen kleeft. “Maar het is echt een serieuze aandoening als het extreme vormen aanneemt. Dat is niet zomaar een beetje bang zijn, maar iets waar mensen tientallen jaren van hun leven onder kunnen lijden. Het leidt vaak tot het uitstellen van tandheelkundige en medische ingrepen. Neem het daarom vooral serieus. En als je geen tijd hebt, het te ingewikkeld vindt of er geen affiniteit mee hebt: verwijs dan tijdig. Als mensen te lang goede mondzorg ontberen, heb je later tandheelkundig heel veel te herstellen. De wachtlijsten zijn overal lang, maar binnen een halfjaar komt iemand wel aan de beurt. Dat kan een hoop tandheelkundige ellende voor de toekomst besparen.”

Labels: