DT News - Netherlands - “Kijk eens met je oren!”

Tandarts Nanne ter Hoeve

wo. 6 januari 2021

Bewaar

Eelco Hakman, hoogleraar Gezichtschirurgie en Psychodiagnostiek aan de Paracelsus Medische Universiteit te Salzburg, en tot de zomer van 2019 verbonden aan de afdeling Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie van het VU Medisch Centrum te Amsterdam, geeft niet enkel een interview. Tandarts Nanne ter Hoeve krijgt ook een rondleiding door zijn tuin en praktijk. Doet hij het met een bedoeling? "We zijn hier ooit als anti-kraak komen wonen omdat ons eigen pand was afgebrand. Nu kunnen we ons geen betere plek voorstellen. Een negatieve gebeurtenis in je leven kan ook heel positieve gevolgen hebben,” vertelt hij. Een negatieve balans in je leven leidt vaak tot doorslaggevende veranderingen, wil hij maar zeggen. Een gesprek over het belang van de anamnese, verbondenheid en goed luisteren.

U spreekt regelmatig over het belang van relaties. Waarom zijn deze zo belangrijk?
Een mens leeft van relaties. Een relatie met je partner, met je kinderen, met je familie, met je vrienden, met je buren. En met je patiënten! Een voorbeeld. Mijn partner loopt sneller dan ik. Daarom koop ik sportschoenen. Dan kan ik haar beter bijhouden. Ik wil me met haar verbinden. Andersom houd ik van vogels spotten. Mijn partner koopt een verrekijker. Omdat zij met mij mee wil kijken. Ze wil zich met mij verbinden. We doen ons best om elkaars taal te spreken. We willen geen gebondenheid, maar verbondenheid. Het leven is geen herberg maar een bergtocht, een samen onderweg zijn. Ik wil ook dat de ander lekker loopt.

Misschien wat kort door de bocht, maar zegt u hiermee ook dat de relatie met je patiënt het succes van een behandeling bepaalt?
Ja. Een relatie beweegt zich in een spectrum, dat van gebondenheid naar verbondenheid. Deze dynamiek speelt ook in de tandarts-patiënt-relatie. Verbondenheid levert veel op. Hierin moet je investeren. Dit begint met de anamnese. Een goede anamnese kost tijd, zeker drie kwartier. Het is de basis voor een gevoel dat de patiënt bij de behandelaar moet gaan krijgen. Als hij zich verbonden kan gaan voelen, voelt hij zich vrij. Als hij zich gebonden blijft voelen aan het probleem, voelt hij zich niet vrij en communiceert hij dus ook niet vrij. Een verbonden relatie is de beste start voor een succesvolle behandeling.

U onderscheidt drie sporen in de anamnese. Kunt u deze toelichten?
De anamnese kent wat mij betreft drie sporen: het organische of biologische spoor, het psychologische spoor en het sociaal-economische spoor. Onderling zijn ze met elkaar verweven, een drie-eenheid. Het begint met de attitude van de tandarts: belangrijk is dat je goed luistert en niet alleen maar kijkt. Het is net als met muziek, waarbij luisteren ook zo belangrijk is. In een muziekstuk laten verschillende instrumenten op verschillende momenten dezelfde melodie horen. Middels verschillende klachten doet de patiënt eigenlijk hetzelfde. In de muziek noemen we dat het Leitmotiv.

Met welk spoor in de anamnese begin je?
De anamnese begint met het organische deel. Hierbij luister je, en inventariseer je alle lichamelijke klachten. Dit kan via medicijngebruik, via röntgenfoto’s, via laboratoriumonderzoek of elk ander mogelijk onderzoek. Wat je hierbij vindt, orden je, bijvoorbeeld chronologisch of naar de aard van de klacht. Dit noem ik een classificatie.

Vraag jezelf tegelijkertijd af waarom iemand deze klachten heeft. Deze vraag is de opmaat naar het volgende spoor. Waardoor heeft iemand cardiologische problemen? En belangrijk: wacht met het plaatsen van een stent tot je verder bent dan je classificatie, wacht tot je de diagnose hebt. Waarom zijn er bijvoorbeeld zoveel endodontische behandelingen gedaan in dat ene kwadrant? En als je het antwoord niet weet: wacht, en start niet weer een endodontische behandeling.

Hoe ga je vervolgens verder met het psychologische spoor?
Maak contact met de waaromvraag uit het organische deel van de anamnese. Waarom is die klacht er? Is de klacht functioneel? Een functionele klacht is een klacht die voor de patiënt een doel heeft. De patiënt wil er iets mee zeggen of bereiken. Tegelijkertijd richt de klacht zichtbare schade aan. Als je alleen dentale schade herstelt, bijvoorbeeld door een kroon te maken op een overbelast element, zal een kroon ook weer kapot gaan als je niet gezien hebt dat de patiënt iets anders zegt. Leer kijken met je oren.

Een slachtoffer van incest houdt bijvoorbeeld de mond strak dicht wanneer ze met de dader om moet gaan. Zo'n myogene trismus is dan heel functioneel, en een behandelaar die dat doorziet zal zeker geen spierverslapper voorschrijven, of de occlusie aanpassen. Een op de zes à zeven meisjes in ons land is slachtoffer van seksueel misbruik, de helft in de mond. En dan hebben we het nog niet gehad over alle partydrugs, het nachtelijk klemmen, enzovoorts. Die mond is meer dan een bak met tanden!

Wat voegt het sociaal-economische spoor toe?
Hieronder valt bijvoorbeeld iemands beroep. Ook dat kan verantwoordelijk zijn voor een verhoogde musculaire spanning, voor grote krachten die veel beschadigen. Ook dan helpt het verstevigen van een restauratie niet. Probeer ook hier contact te maken met het psychologische spoor en met het organische. Waarom zie ik bijvoorbeeld bij mensen met hetzelfde beroep dezelfde afwijking? Voorbeelden zijn de tennisser die bij het serveren zijn kiezen veel te strak op elkaar zet. Een nieuwe restauratie helpt niet. Een musicus die zijn bovenfront beschadigt door een te hoge spanning bij het blazen op de hobo of trompet. Wat te denken van die hardwerkende ondernemer in coronatijd, de drukke moeder met drie banen? Weer ‘waarom?’.

Kan een jonge tandarts de context van deze problemen aan de orde brengen?
Ja, maar een jonge tandarts moet hierin wel getraind worden. Als je bijvoorbeeld werkt in een grote groepspraktijk raad ik aan om mee te doen aan trainingen op dit gebied. Volg een cursus. Of, als daar geen ruimte voor is, zorg dat er in de praktijk een geoefend iemand is die het afnemen van de anamnese op zich neemt.

Goed, dan ben je klaar met de anamnese. Je hebt de ingrediënten verzameld. En dan?
Al deze gegevens bij elkaar leiden tot een diagnose. Het woord diagnose vindt zijn oorsprong in het Grieks: het betekent door en door kennen, dus met de oorzaak erbij. De waaromvraag is beantwoord. De drie sporen zijn terug te vinden in de diagnose. Zo niet, dan spreken we slechts van een classificatie. Vanuit een diagnose kom je tot een prognose. Op basis van literatuur en ervaring kun je een inschatting maken van het resultaat van een behandeling. Zonder anamnese kun je geen diagnose stellen, en zonder diagnose kun je geen prognose geven. Anders gezegd: er is geen prognose zonder diagnose, en geen diagnose zonder anamnese, en die heeft – dus – altijd drie sporen. Na het bespreken van de diagnose is het van wezenlijk belang verbondenheid te voelen. Zo niet, overweeg een behandeling dan uit te stellen.

Een sprong naar de aangezichtschirurgie. Kunt u uitleggen wat de risico’s zijn na een technisch geslaagde gezichtscorrectie?
Mensen kunnen na een gezichtscorrectie enorm blij zijn. Eindelijk hebben ze iets wat ze nooit gehad hebben. Hun uiterlijk heeft hen in de weg gestaan, heeft hen belemmerd om te functioneren en te zijn wie ze zijn. Ze hebben zich vaak afgewezen gevoeld. Na hun operatie ervaren ze verandering in hoe ze worden benaderd en aangesproken. Ze voelen zich niet meer afgewezen, maar juist toegewezen. Later in het proces kunnen deze mensen onrechtvaardigheid ervaren. Is deze veranderde houding vanuit hun omgeving dan alleen maar gebaseerd op die operatie, en niet op wie ze als mens zijn? Ze worden boos, ervaren woede. Dat is voer voor nieuwe problemen.

Zijn er nog andere risico’s?
Ook compensatie kan een psychologische oorzaak hebben. Men is bijvoorbeeld gewend om vanwege het uiterlijk extra zijn best te doen om mensen te helpen. Het levert complimenten op. Dat extra je best doen is een compensatie voor dat uiterlijk. Na de operatie verandert de balans tussen extra je best doen en het uiterlijk. Compensatie is dan niet meer nodig. Die baan in de hulpverlening is opeens niet meer nodig, en het altijd klaar staan voor die partner heeft ook z’n noodzaak verloren. Om deze psychologische problematiek te vermijden is een gedegen psychologische screening voorafgaand aan zo’n operatie noodzakelijk.

Heeft u een boodschap voor (jonge) tandartsen met een eigen praktijk?
Investeer in je relaties! En dan bedoel ik niet alleen in die met je patiënten en je praktijk. Wat in statistieken opvalt is dat onder tandartsen het aantal burn-outs groot is, dat het aantal echtscheidingen hoog is, dat het gebruik van anti-depressiva hoog is, dat suïcide relatief veel voorkomt. Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen. Tandartsen starten op jonge leeftijd met een eigen praktijk, en steken daar veel energie in. Vaak hebben ze op relatief jonge leeftijd al een gezinsleven met kinderen. Ze verdienen vaak direct het inkomen dat ze later ook verdienen en ze zijn over het algemeen nogal individualistisch. Deze combinatie maakt het moeilijk om je relaties te verzorgen, te koesteren. Als dan op een gegeven moment de tandheelkundige handelingen gaan vervelen, blijft er weinig meer over: een niet-onderhouden relatie en uitgekeken op het werk. Gevolg: burn-out.

Hoe kun je dit voorkomen?
Een specialisatie of differentiatie kan op dat moment uitkomst bieden. Of een verbouwing. Maar kijk uit: de cyclus herhaalt zich. Je raakt uitgekeken op de specialisatie, op je verbouwde praktijk. Gevolg: toenemend risico op gevoelens van depressie en zinloosheid. De beste remedie hiertegen is het onderhouden van je relaties: zoek die verbondenheid!
En durf ook toe te geven dat iets waar je heel veel in geïnvesteerd hebt toch geen goed besluit blijkt. Moeilijk, want iets waar je heel veel voor hebt moeten doen laat je niet gemakkelijk los.

Na afloop van het gesprek begeleidt Eelco Hakman me naar mijn auto. Hij vraagt me of ik de vogels heb gehoord, toen hij mij door de tuin leidde. Nee natuurlijk, ik heb alleen gekeken, met mijn ogen, naar zijn tuin, en naar zijn praktijk. Maar niet gekeken met mijn oren.

CV Eelco Hakman
Psychotherapeut Eelco Hakman (1953) was tot de zomer van 2019 verbonden aan het VU medisch centrum (Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie), en is als hoogleraar werkzaam aan de Paracelsus Medische Universiteit in Salzburg (Aangezichtschirurgie en Psychodiagnostiek). Hij is supervisor van de Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie.

Labels:

To post a reply please login or register

VGerelateerde artikelen

Congres ‘Een nieuwe kijk op cariëspreventie’

NIJMEGEN – Het gebruik van xylitol bij ouderen in verpleeghuissituaties biedt veelbelovende oplossingen voor de snel groeiende problemen in de ...

Wat moet je weten van een patiënt met vertegenwoordiger?

UTRECHT – Wanneer een patiënt zijn eigen belangen niet kan behartigen, bijvoorbeeld vanwege een psychiatrische aandoening, kan een vertegenwoordiger ...

Kijk mee in de keuken van de Quiz

Nog acht dagen en dan reizen vele mondzorgprofessionals vanuit het hele land naar de Nationale Tandheelkunde Quiz in Hilversum. Wat voor Quiz staat hen te ...

“Als tandarts moet je verantwoordelijk omspringen met de macht die je hebt”

Wat doe je als tandarts wanneer je een patiënt met een verstandelijke beperking in je stoel hebt? Filosoof Simon van der Weele doet onderzoek naar ...

Een leven lang leren met het KRT

“Ik zal de geneeskundige kennis van mijzelf en anderen bevorderen. Ik zal mij open en toetsbaar opstellen, en ik ken mijn verantwoordelijkheid voor de ...

Podcast - Tandarts met dwarslaesie: “Als je iets graag wilt, moet je het doen”

Het leven van Edith Smeets staat op z’n kop als ze op vakantie in Mexico in 1995 van een sokkel valt, met haar rug op een stenen trap. Ze loopt een hoge ...

Podcast: Tandarts met dwarslaesie: “Als je iets graag wilt, moet je het doen”

Het leven van Edith Smeets staat op z’n kop als ze op vakantie in Mexico in 1995 van een sokkel valt, met haar rug op een stenen trap. Ze loopt een hoge ...

Bart Beekmans over esthetische tandheelkunde: “Een gebit moet in harmonie zijn met het gezicht”

Bij esthetische tandheelkunde kun je denken aan Instagramplaatjes van mensen met hagelwitte, gebleekte tanden, maar het vakgebied omvat meer dan alleen ...

Behandel en voorkom een slechte adem met CB12

Behandel en voorkom een slechte adem met CB12. Kom langs op de stand van CB12 en ontvang een gratis toilettasje met CB12 Boost Kauwgom. Handig om zelf te ...

12 mei Dag van het Tandvlees. Doet je praktijk ook mee?

UTRECHT – Op 12 mei vragen de European Federation of Periodontology (EFP) en de Nederlandse Vereniging voor Parodontologie (NVvP) aandacht voor het ...

Opleiding

Live webinar
ma. 22 april 2024
4:00 (CET) Amsterdam